nvxamyen
Mapuche (grafemario Raguileo)
| nvxamyen | |
| central (AFI) | [nɨ.ʈ͡ʂam.jen] |
| periférico (AFI) | [nɨ.ʈ͡ʂam.jen] |
| chesüngun (AFI) | [nɨ.ʈ͡ʂam.jen] |
| silabación | nv-xam-yen |
| grafías alternativas | nütramyen[1], nütxamyen[2] |
Etimología
De nvxamvn ("relatar") y el sufijo -ye.
Conjugación
| Formas no finitas | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| -n | -lu | -am | ||||||||
| nvxamyen | nvxamyelu | nvxamyeam | ||||||||
| -n con negación | -lu con negación | -am con negación | ||||||||
| nvxamyenun | nvxamyenulu | nvxamyenuam | ||||||||
| -wma | -el | -yvm | ||||||||
| nvxamyewma | nvxamyeel | nvxamyeyvm | ||||||||
| -wma con negación | -el con negación | -yvm con negación | ||||||||
| nvxamyenuwma | nvxamyenuel | nvxamyenuyvm | ||||||||
| Formas finitas | ||||||||||
| número | singular | dual | plural | |||||||
| persona | primera | segunda | tercera | primera | segunda | tercera | primera | segunda | tercera | |
| Modo real | iñce | eymi | fey | iñciw | eymu | fey egu* | iñciñ | eymvn | fey egvn* | |
| No futuro | Afirmativo | nvxamyen | nvxamyeymi | nvxamyey | nvxamyeyu | nvxamyeymu | nvxamyey egu, nvxamyeygu | nvxamyeiñ | nvxamyeymvn | nvxamyey egvn, nvxamyeygvn |
| Negativo | nvxamyelan | nvxamyelaymi | nvxamyelay | nvxamyelayu | nvxamyelaymu | nvxamyelay egu, nvxamyelaygu | nvxamyelaiñ | nvxamyelaymvn | nvxamyelay egvn, nvxamyelaygvn | |
| Futuro | Afirmativo | nvxamyean | nvxamyeaymi | nvxamyeay | nvxamyeayu | nvxamyeaymu | nvxamyeay egu, nvxamyeaygu | nvxamyeaiñ | nvxamyeaymvn | nvxamyeay egvn, nvxamyeaygvn |
| Negativo | nvxamyelayan | nvxamyelayaymi | nvxamyelayay | nvxamyelayayu | nvxamyelayaymu | nvxamyelayay egu, nvxamyelayaygu | nvxamyelayaiñ | nvxamyelayaymvn | nvxamyelayay egvn, nvxamyelayaygvn | |
| Modo hipotético | iñce | eymi | fey | iñciw | eymu | fey egu* | iñciñ | eymvn | fey egvn* | |
| No futuro | Afirmativo | nvxamyeli | nvxamyelmi | nvxamyele | nvxamyeliyu | nvxamyelmu | nvxamyele egu, nvxamyeleyegu | nvxamyeliyiñ | nvxamyelmvn | nvxamyele egvn, nvxamyeleyegvn |
| Negativo | nvxamyenuli | nvxamyenulmi | nvxamyenule | nvxamyenuliyu | nvxamyenulmu | nvxamyenule egu, nvxamyenuleyegu | nvxamyenuliyiñ | nvxamyenulmvn | nvxamyenule egvn, nvxamyenuleyegvn | |
| Futuro | Afirmativo | nvxamyeali | nvxamyealmi | nvxamyeale | nvxamyealiyu | nvxamyealmu | nvxamyeale egu, nvxamyealeyegu | nvxamyealiyiñ | nvxamyealmvn | nvxamyeale egvn, nvxamyealeyegvn |
| Negativo | nvxamyenuali | nvxamyenualmi | nvxamyenuale | nvxamyenualiyu | nvxamyenualmu | nvxamyenuale egu, nvxamyenualeyegu | nvxamyenualiñ | nvxamyenualmvn | nvxamyenuale egvn, nvxamyenualeyegvn | |
| Modo volitivo | iñce | eymi | fey | iñciw | eymu | fey egu* | iñciñ | eymvn | fey egvn* | |
| Afirmativo | nvxamyeci | nvxamyege | nvxamyepe | nvxamyeayu | nvxamyemu | nvxamyepe egu, nvxamyepeyegu | nvxamyeaiñ | nvxamyemvn | nvxamyepe egvn, nvxamyepeyegvn | |
| Negativo | nvxamyekilci, nvxamyekinulci, nvxamyekili | nvxamyekilge, nvxamyekinulge, nvxamyekilmi | nvxamyekilpe, nvxamyekinulpe, nvxamyekile | nvxamyekiliyu, nvxamyekinuliyu, nvxamyelayayu | nvxamyekilmu, nvxamyekinulmu | nvxamyekilpe egu, nvxamyekilpeyegu, nvxamyekinulpe egu, nvxamyekinulpey | nvxamyekiliyiñ, nvxamyekinuliyiñ, nvxamyelayaiñ | nvxamyekilmvn, nvxamyekinulmvn | nvxamyekilpe egvn, nvxamyekilpeyengün, nvxamyekinulpe egvn, nvxamyekinulpeyegvn | |
| * También se usan fey y sus conjugaciones | ||||||||||
Referencias y notas
Berretta, Marta; Cañumil, Dario & Cañumil, Tulio (2008) Mapucezugun-wigkazugun pici hemvlcijka (Pequeño diccionario castellano-mapuche). Florencio Varela: Agrupación Mapuche Wixaleyiñ.
- Alfabeto Unificado
- grafemario Azümchefe
Este artículo ha sido escrito por Wiktionary. El texto está disponible bajo la licencia Creative Commons - Atribución - CompartirIgual. Pueden aplicarse cláusulas adicionales a los archivos multimedia.