Anexo:Nombres de animales y plantas en matsés
Lista de nombres de animales e plantas en matsés (Fleck, Uaquí & Jiménez 2012):
Mamíferos
Véase también: Anexo:Mamíferos del Perú
| Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
|---|---|---|---|
| nëish | animal de caza | ||
| iua | animal domesticado, mascota | ||
| bënë | macho | ||
| chido | hembra | ||
| tsusio | animal macho viejo | ||
| macho | animal hembra vieja | ||
| bacuë | cría de animal | ||
| cania | animal joven | ||
| bëcho | animal con mucha grasa | ||
| tsindud | animal sin rabo (cola) | ||
| mëndud | animal sin pie delantero | ||
| pëndud | animal sin pierna delantera | ||
| tandud | animal sin pie trasero | ||
| pandud | animal sin oreja u orejas | ||
| bëshu | animal ciego | ||
| cuididi | animal travieso | ||
| checa | mamífero pequeño no comestible | ||
| checa | zarigüeya (término general) | pericote | Fam. Didelphidae |
| abuc checa | zarigüeya lanuda | chosna pericote | Caluromys lanatus |
| checa bëbëdi, checa dëuisac | zarigüeya de cuatro ojos | pericote lentesapa | Metachirus nudicaudatus, Philander mcilhennyi |
| checampi, mapiocosëmpi | zarigüeya pequeña | pericote | Gracilinanus, Hyladelphys, Marmosa spp., Marmosops spp., Micoureus spp. |
| yama | zarigüeya de rabo corto | pericote | Monodelphis spp. |
| mapiocos | zarigüeya común | zorro | Didelphis marsupialis |
| mëincanchush | perezoso de tres dedos | yacu pelejo, pelejo pintado | Bradypus variegatus |
| shuinte, posën, nai, tabidiate, di chinaid | perezoso de dos dedos | pelejo colorado, coto pelejo | Choloepus cf. hoffmanni |
| chompish, shuinte piu, shuinte ushu, shuinte pocchësh | perezoso de dos dedos (variedades) | ||
| mencudu | armadillo de cola desnuda | yangunturillo, carachupa | Cabassous unicinctus |
| tsaues, yosh | armadillo de Kappler | carachupa negra | Dasypus kappleri |
| tsaues chëshë, tsaues ushu, tsaues piu | armadillo de Kappler (variedades) | ||
| sedudi | armadillo de nueve bandas | carachupa blanca | Dasypus novemcinctus |
| sedudimpi, sedudidapa, acte tsaues | armadillo de nueve bandas (variedades) | ||
| tsaues amë, panu | armadillo gigante | yangunturo, carachupa mama | Priodontes maximus |
| tsipud, tsequeded | oso hormiguero de dos dedos | inti pelejo, tapia pelejo | Cyclopes didactylus |
| shaë | gran oso hormiguero | oso hormiguero | Myrmecophaga tridactyla |
| bëui | tamandúa | shihui | Tamandua tetradactyla |
| cuesban | murciélago, vampiro | masho | Ord. Chiroptera |
| madun sipi | mono tití | leoncito | Cebuella pygmaea |
| sipi | monito | pichico | Saguinus spp., Callimico goeldii |
| pishtadan | monito | pichico | Saguinus spp. |
| sipi ëcsed, sipi ëctanun | monito | pichico boca blanca | Saguinus mystax |
| sipi cabëdi | monito | pichico pintado | Saguinus fuscicollis |
| sipi chëshë | monito | pichico negro | Callimico goeldii |
| tsanca, tsanquequid | mono ardilla | fraile | Saimiri sciureus |
| tsancadapa, tsancampi | mono ardilla (variedades) | ||
| bëchun, coequid, chidu | mono capuchino | machín | Cebus spp. |
| bëchun chëshë, bëchun | mono capuchino negro | mono negro, machín negro | Cebus apella |
| bëchun ushu | mono capuchino blanco | mono blanco, machín blanco | Cebus albifrons |
| achu | mono aullador | coto, coto mono | Alouatta seniculus |
| achu piudapa, achu chëshë, achu piumpi, tsusa | mono aullador (variedades) | ||
| chëshëid, chuna uisu, mëshe | mono araña | maquisapa | Ateles chamek |
| chëshëidtapa, tsidun | mono araña (variedades) | ||
| poshto, chuna, abucquid, mëdantechued, macsinquid | mono lanudo | choro | Lagothrix lagothricha |
| poshto piu, poshto tanun, poshto chëshë | mono lanudo (tipos) | ||
| dide, dicu | mono nocturno | musmuqui | Aotus nancymaae |
| senta, bëshuidquid piu | mono uacari | huapo colorado, huapo rojo | Cacajao calvus |
| uadë, tsocon, sëdë, masoco | mono zocayo | tocón | Callicebus cupreus |
| uadë piu, uadë chëshë | mono zocayo (variedades) | ||
| bëshuidquid | mono saqui | huapo, huapo negro | Pithecia monachus |
| bëshudu, mamu | mono saqui (variedades) | ||
| camun, bëdi | carnívoro | ||
| opa | perro (general) | Fam. Canidae | |
| opa, mëntsis | perro doméstico | Canis familiaris | |
| opashë | cachorro | Canis familiaris | |
| shëa | perro enano | ||
| mëshpa | perro que es mal cazador | ||
| mayanën opa | perro selvático | sacha perro, bandera chupa | Atelocynus microtis |
| achu camun | lobinio | sacha perro | Speothos venaticus |
| bëdi, camun, uinsad, chuisad | jaguar | tigre, otorongo | Panthera onca |
| bëdidapa, uispan camun | jaguar (variedades) | ||
| bëdi piu | puma | león, tigre colorado | Puma concolor |
| sipidin | puma (variedad) | ||
| bëdimpi | felino pequeño | ||
| bëdimpi | ocelote | tigrillo | Leopardus pardalis |
| tëstuc mauequid | margay | huamburusho | Leopardus wiedii |
| bëdi chëshë, shododon | jaguarondi | añushi puma | Herpailurus yaguarondi |
| cachu bëdi | oncilla (?) | gato del monte | Leopardus tigrinus (?) |
| quidi quidi | gato doméstico | Felis catus domesticus | |
| batachued | taira | manco | Eira barbara |
| bosen | nutria | nutria | Lontra longicaudis |
| onina | nutria gigante | lobo de río | Pteronura brasiliensis |
| bosen ushu | grisón | sacha perro | Galictis vittata |
| mayanën opampi | comadreja | Mustela africana | |
| tsise | cuatí | achuni | Nasua nasua |
| tsisedapa, tsisempi | cuatí (variedades) | ||
| tsisebiecquid | mapache | achuni mama | Procyon cancrivorus |
| shëmën | olingo | chosna | Bassaricyon gabbii |
| cuichicquequid | martucha | chosna | Potos flavus |
| chishcan | delfín (término general) | bufeo | |
| chishcan piu | delfín de río | bufeo colorado | Inia geoffrensis |
| chishcan chëshë, chishcan ushu | delfín | bufeo cenizo | Sotalia fluviatilis |
| acte nëishamë | manatí | vaca marina | Trichechus inunguis |
| nëishamë, auad, danchish, uisu, dampiada, choada | tapir, danta | sachavaca | Tapirus terrestris |
| nëishamëdapa, nëishamë chëshë, nëishamë mëbëdi | tapir (variedades) | ||
| senadbiecquid | caballo | Equus caballus | |
| shëcten, unquin, matosh | jabalí menor, pecarí, jabalina | sajino | Pecari tajacu |
| shëcten chëshë, shëcten ushu | jabalí menor (variedades) | ||
| shëctenamë, chede | jabalí mayor, pecarí | huangana | Tayassu pecari |
| shëctenamë chëshë, shëctenamë ushu | jabalí mayor (variedades) | ||
| panchu | jabalí mayor (huangana) líder | ||
| shëctembiecquid, chanchu | chancho | ||
| senad, chashu | venado, ciervo | venado | Mazama spp. |
| senad tanun | venado (especie gris) | venado cenizo, venado ushpacho | Mazama gouazoubira |
| senad piu | venado (especie roja) | venado colorado | Mazama americana |
| senad macchësh, senad bëdimpi | venado (tipos) | ||
| pandud | venado sin cuernos | ||
| paca | vaca, toro | Bos | |
| pacadapa | búfalo | Bubalus bubalis | |
| capa | ardilla (término general) | ||
| capa piu | ardilla (tipo) | huaihuasho | Sciurus igniventris, Sciurus spadiceus |
| capa chëshë | ardilla (raza negra) | huaihuasho | Sciurus spadiceus, Sciurus igniventris (?) |
| capampi | ardilla (tipo) | Sciurus ignitus | |
| capa cudu | ardilla (tipo) | Micoureus flaviventer | |
| cacsi | ardilla pequena | ardillita | Sciurillus pusillus |
| tambisëmpi | ratón, rata (término general) | ||
| maca tanun | rata que los matsés comen | ratón | Nectomys cf. apicalis |
| tacbid umu, tacbid chëshë | ratón (tipo) | Neacomys spp., Oryzomys spp., Scolomys ucayalensis | |
| abuc macampi | ratón arborícola | Oecomys spp. | |
| shubu pequid, shubu casësquid | ratón (tipo) | Oecomys bicolor | |
| shëa | ratón (tipo) | Oligoryzomys microtis | |
| yama | ratón arborícola | Rhipidomys (?) | |
| tambisëmpi | ratón casero | rata | Mus musculus |
| tambisëmpi | rata casera | rata | Rattus rattus |
| isa | puerco espín | erizo, casha cuchillo | Coendou prehensilis |
| tambisbiecquid, tambis incuente choquid | pacarana | majás con rabo | Dinomys branickii |
| memupaid | capibara | ronsoco | Hydrochoerus hydrochaeris |
| mëcueste, tsicudu | agutí | añuje | Dasyprocta fuliginosa |
| mëcuestedapa, mëntsod | agutí (variedades) | ||
| tsatsin, chochosh | agutí pequeño | punchana | Myoprocta pratti |
| tambis, made, mapua, tampodo | paca | majás | Cuniculus paca |
| tambis chëshë, tambis ushu, tambis piu | paca (variedades) | ||
| abuc maca | rata arborícola (término general) | ||
| abuc maca pinchuc choquid | rata arborícola | casha ucucha | Makalata, Mesomys |
| abuc maca dëtan | rata arborícola | ratón balconero | Isothrix bistriata |
| tambisëmpi, madempi | rata espinosa | sacha cuy | Proechimys spp. |
Aves
Véase también: Anexo:Aves del Perú
| Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
|---|---|---|---|
| uicchun | pajarito, ave (término general) | ||
| nuad | ave nadadora | pato | Fam. Podicipedidae, Phalacrocoracidae, Anatidae, Heliornithidae |
| sentededapa | perdiz gris | puqueador, perdiz azul | Tinamus tao |
| sentede | perdiz grande | perdiz, yungururo | Tinamus major |
| shonquid, cuëma | perdiz gargantiblanca | perdiz parda | Tinamus guttatus |
| sënu | perdiz pequeña (término general) | perdiz | Crypturellus spp. |
| chimbë | palabra general para perdices pequeñas | perdiz | |
| sënumpi | perdiz de bartlett | perdiz | Crypturellus bartletti |
| sënu chëshë, senquequid | perdiz cinérea | perdiz | Crypturellus cinereus |
| sededen quequid | perdiz chica | perdiz | Crypturellus soui |
| shonquequid | perdiz parda | perdiz | Crypturellus strigulosus |
| uampanshua | perdiz ondulada | panguana | Crypturellus undulatus |
| sënu sëdëc, sencombadi | perdiz abigarrada | perdiz | Crypturellus variegatus |
| sënu tanun | perdiz (especie pequeña) | perdiz | Crypturellus sp. |
| acten nuad | zambullidor menor | yacu pato | Tachybaptus dominicus |
| acten nuad | cormorán neotropical | cushuri | Phalacrocorax brasilianus |
| nuëcquid chequid | aninga | sharara, pato aguja | Anhinga anhinga |
| aca | garza (término general) | garza | Fam. Ardeidae, Anhingidae |
| aca | garza cucharón | huapapa | Cochlearius cochlearius |
| aca ushu | garza blanca (término general) | ||
| aca ushudapa | garza grande | garza blanca | Ardea alba |
| aca ushumpi | garcita blanca | garza blanca | Egretta thula |
| aca ushumpi | garcita bueyera | garza blanca | Bubulcus ibis |
| aca umu | garza azul | guanayo | Egretta caerulea |
| aca sëdëc | mirasol grande | puma garza | Botaurus pinnatus |
| uashan | garza-tigre colorada | puma garza | Tigrisoma lineatum |
| acampi | huaco común | huangana garza | Nycticorax nycticorax |
| acampi | garza zebra | garza | Zebrilus undulatus |
| acadapa | garza cuca | tuyuyo | Ardea cocoi |
| acte anchequid | garza pechicastaña | tamanaco | Agamia agami |
| codo codo | ibis verde | coro coro | Mesembrinibis cayennensis |
| camunco | gritador unicorno | camungo | Anhima cornuta |
| acten nuadtapa | pato criollo | sacha pato | Cairina moschata |
| patu | pato doméstico | pato | Anas platyrhynchos domesticus |
| chiqui | águila, gavilán, halcón (término general) | Fam. Pandionidae, Accipitridae, Falconidae | |
| edeste, puicon, shëtë | buitre (término general) | gallinazo | Fam. Cathartidae |
| edeste macho | gallinazo cabeciamarilla menor | rinahui | Cathartes melambrotus |
| tosh tosh | gallinazo cabecinegra | gallinazo | Coragyps atratus |
| dampës | gallinazo cabecirroja | rinahui | Cathartes aura |
| edeste ushuid | gallinazo real | cóndor | Sarcoramphus papa |
| chiqui nuëcquid pequid | águila pescadora | Pandion haliaetus | |
| chiqui macchichi | águila con cresta | gavilán chorero | Harpia harpyja, Morphnus guianensis |
| chiquidapa | águila harpía | gavilán chorero | Harpia harpyja |
| chiquidapa | águila crestada | gavilán chorero | Morphnus guianensis |
| uinuin | aquila | gavilán chorero | Spizaetus |
| chiqui chëshëdapa | gavilán negro | gavilán chorero | Buteogallus urubitinga |
| chiqui chëshë | gavilán pizarroso | gavilán | Leucopternis schistacea |
| chiqui chëshë | gavilán zancón | gavilán | Geranospiza caerulescens |
| chiqui chëshë | aguilucho colifajeado | gavilán | Buteo albonotatus |
| toc toc | aguilucho caminero | gavilán | Buteo magnirostris |
| chiquimpi | gavilán perla | halconcito | Gampsonyx swainsonii |
| entiosh tiosh | gavilán piquiganchudo | gavilán | Chondrohierax uncinatus |
| chiqui shicbëdi | gavilán bidentado | gavilán | Harpagus bidentatus |
| chiqui shicush | gavilán cabecigris | gavilán | Leptodon cayanensis |
| chiqui chëshëmpi | gavilán caracolero | gavilán churero | Rostrhamus sociabilis |
| inquidichued | gavilán tijereta | tijera chupa, gavilán tijera | Elanoides forficatus |
| chiqui shëquëd pequid | gavilán (tipo) | gavilán ucuyuquero | |
| chiqui uis | gavilán (tipo) | gavilán | |
| chiqui shicush | halcón de monte dorsigris | halcón | Micrastur mirandollei |
| chiqui shicush | halcón de monte de Buckley | halcón | Micrastur buckleyi |
| chiqui sicsëdëc | halcón de monte barreteado | gavilán pollero | Micrastur ruficollis |
| chiqui sicsëdëc | halcón de monte listado | gavilán teretaño | Micrastur gilvicollis |
| chiqui tëush | halcón de monte acollarado | halcón | Micrastur semitorquatus |
| tëoc tëoc | halcón de monte de Buckley | halcón | Micrastur buckleyi |
| chiqui tec tec | halcón pechinaranja | halcón | Falco deiroleucus |
| uancaua | halcón reidor | huancahuí | Herpetotheres cachinnans |
| mau | halcón cazamurciélagos | Falco rufigularis | |
| ecquequid | caracara negro | shihuango negro | Daptrius ater |
| tatau | caracara ventriblanco | tatatau | Ibycter americanus |
| madoco | chachalaca jaspeada | manacaraco | Ortalis guttata |
| cushu | pava gargantiazul | pava | Pipile cumanensis |
| cuëbu, tëmodas | pava de Spix | pucacunga | Penelope jacquacu |
| cuëbu tapiu, cuëbu tacchësh | pava de Spix (tipos) | ||
| cuya | paujil carunculado | piurí | Crax globulosa |
| cuya | paujil nocturno | montete | Nothocrax urumutum |
| uesnid | paujil común | paujil | Mitu tuberosa (Crax mitu) |
| cachina | pollo, gallina | Gallus gallus domesticus | |
| cachinan bënë | gallo | Gallus gallus domesticus | |
| canso | ganso | ||
| pabo | pavo | Meleagris gallopavo | |
| ocodo | codorniz | porotohuango | Odontophorus |
| nushambo | hoazín | shansho | Opisthocomus hoazin |
| mando, uinesh | trompetero aliblanco | trompetero | Psophia leucoptera |
| pocchësh | rascón | unchala | Aramides spp., et al. |
| pon pon, acten nuadëmpi | ave de sol americano | yacu paitito, mariquiña | Heliornis fulica |
| sededen quequid | tigana | tanrilla | Eurypyga helias |
| acten tsiuic, tsiuic | ave de playa | tibe, pica playa | Ord. Charadriiformes |
| oshpodco | paloma arborícola | torcaza | Columba |
| oshpodcodapa | paloma doméstica | paloma castillo | Columba livia |
| dëbin | paloma terrestre (término general) | paloma | |
| dëbinëmpi | tortolita rojiza | paloma | Columbina talpacoti |
| nimëduc dëbin | paloma-perdiz rojiza | paloma | Geotrygon montana |
| dëbin piu | paloma-perdiz rojiza (macho) | paloma | Geotrygon montana |
| dëbin chëshë | paloma-perdiz rojiza (hembra) | paloma | Geotrygon montana |
| oshëo | paloma-perdiz zafiro | paloma | Geotrygon saphirina |
| masën | paloma coliblanca | paloma | Leptotila verreauxi |
| masën | paloma frentigris | paloma | Leptotila rufaxilla |
| cana | guacamayo (término general) | Ara spp. | |
| cana | papagallo, loro grande (término general) | Amazona spp. | |
| cana ushu | guacamayo azul y amarillo | guacamayo azul | Ara ararauna |
| cana piu, cuempa | guacamayo escarlata | guacamayo rojo | Ara macao |
| cana piumpi | guacamayo rojo y verde | guacamayo rojo | Ara chloropterus |
| canampi | guacamayo frenticastaño | loro | Ara severa |
| ede, edempi | guacamayo ventrirrojo | loro | Orthopsittaca manilata |
| cana tanun, chiash chiash | loro harinoso | loro hablador, uchpa loro | Amazona farinosa |
| tuedo | loro lomirrojo | loro | Amazona festiva |
| toesh | loro cachetinaranja | loro | Pionopsitta barrabandi |
| tequeden | loro cabeciazul | daran daran | Pionus menstruus |
| tequeden | loro alibronzeado | daran daran | Pionus chalcopterus |
| cuedes mapiu | loro ventriblanco | chiriclés | Pionites leucogaster |
| cuedes mapiu | loro cabecinegro | chiriclés | Pionites melanocephala |
| cuedes, cheden cheden | perico, loro pequeño | pihuicho | |
| cuescues | perico con pinta en el cuello y cabeza que parece escamas | pihuicho | Pyrrhura spp. |
| tsis tsis | cuclillo (término general) | chicua | Fam. Cuculidae |
| tsis tsis ushu | cuclillo piquioscuro | chicua | Coccyzus melacoryphus |
| sëmpin quequid | cuco pavonino | pájaro tunshi | Dromococcyx pavoninus |
| coshquequid | garrapatero grande | locrero | Crotophaga major |
| coshquequidëmpi | garrapatero piquiestriado | vaca muchacho | Crotophaga sulcirostris |
| coshquequidëmpi | guardacaballo | vaca muchacho | Crotophaga ani |
| matas | cuco-terrestre | huangana pishco | Neomorphus spp. |
| pupu | lechuza pequeña (término general) | lechuza | Fam. Strigidae |
| pupumpi | lechucita ferruginosa | lechuza | Glaucidium brasilianum |
| pupu chëshë | lechucita amazónica | lechuza | Glaucidium hardyi |
| inun pupu | búho café | lechuza | Ciccaba virgata |
| pupu macchichi | búho listado | lechuza | Asio clamator |
| bus | búho grande (término general) | lechuza | Fam. Strigidae |
| bus chëshë | búho negribandeado | lechuza | Ciccaba huhula |
| tuc tuc | búho de anteojos | lanchina | Pulsatrix perspicillata |
| tuc tuc | búho ventribandeado | lanchina | Pulsatrix melanota |
| mau | búho pequeño | lechuza | ? |
| che che | nictibio (ave nocturna, término general) | ayaymama | Fam. Nyctibiidae |
| che chedapa | nictibio común | ayaymama | Nyctibius griseus |
| che che piumpi | nictibio rufo | ayaymama | Nyctibius bracteatus |
| opa | nictibio grande | ayaymama | Nyctibius grandis |
| mau | nictibio colilargo | ayaymama | Nyctibius aethereus |
| chocoyo | chotacabras (ave nocturna) | tuhuayo | Fam. Caprimulgidae |
| padichucu | vencejo | halconcito | Fam. Apodidae |
| pinu | colibrí | picaflor | Fam. Trochilidae |
| canauac | quetzal pavonino | canario | Pharomachrus pavoninus |
| boc boc | trogón (término general) | canario, ave pishco | Trogon spp. |
| boc boc shicpiu | trogón acollarado | Trogon comptus | |
| boc boc shicpiu | trogón colinegro | Trogon melanurus | |
| boc boc shicpiu | trogón coroniazul | Trogon curucui | |
| boc boc ushu, boc boc bëshpiu | trogón coliblanco | Trogon viridis | |
| boc boc ushu, boc boc bëshpiu | trogón violáceo | Trogon violaceus | |
| chadac | martín pescador (término general) | catalán | Chloroceryle spp., Ceryle torquata |
| chadaquëmpi | martín pescador pigmeo | catalán | Chloroceryle aenea |
| chadactapa | martín pescador amazónico | catalán | Chloroceryle amazona |
| idi | relojero coroniazul | butura | Momotus momota |
| ididapa | relojero rufo | butura | Baryphthengus martii |
| pon | relojero piquiancho | butura | Electron platyrhynchum |
| uis uis | jacamar (término general) | piro picaflor | Fam. Galbulidae |
| uis uisëmpi | jacamar pardo | Brachygalba lugubris | |
| uis uistapa | jacamar grande | Jacamerops aureus | |
| uis uistapa | jacamar frentiazulada | Galbula cyanescens | |
| uis uis tëush | jacamar purpúreo | Galbula chalcothorax | |
| uis uis tëshquëdë | jacamar paraíso | Galbula dea | |
| masi uëdëshcaquid | buco golondrina | Chelidoptera tenebrosa | |
| tedushcu | monja | pihuacuro | Monasa |
| tiobid | buco de color azul con blanco | Notharchus | |
| tiobid piu | buco acollarado | Bucco capensis | |
| uen bënën shui | buco moteado | Nystalus striolatus | |
| sinquequid | buco pechiblanco | Malacoptila fusca | |
| sinquequid | buco cuellirrufo | Malacoptila rufa | |
| suc | monjita | Nonnula | |
| suc | monjecito lanceolado | Micromonacha lanceolata (?) | |
| idish | barbudo brilloso | odoncillo | Capito auratus |
| tu tu | barbudo gargantilimón | odoncillo | Eubucco richardsoni |
| tu tu | barbudo coroniescarlata | odoncillo | Capito aurovirens |
| pesa | tucancillo (término general) | pinsha | Selenidera spp. |
| pesa | arasaris (término general) | pinsha | Pteroglossus spp. |
| pesa mapinchuc | arasari encrespado | pinsha | Pteroglossus beauharnaisii |
| pesa maise | arasari (tipo) | pinsha | Pteroglossus spp., pero no Pteroglossus beauharnaisii |
| pesa shicpiu | arasari piquimarfil | pinsha | Pteroglossus azara |
| pesa shicpiu | arasari piquipardo | pinsha | Pteroglossus mariae |
| pandaush, aus | tucancillo collardorado | pinsha | Selenidera reinwardtii |
| chëosh, chëdo | tucán rabadilla dorada | pinsha, tucán | Ramphastos culminatus |
| chancuësh | tucán de cuvier | pinsha, tucán | Ramphastos cuvieri |
| odosco, todon | carpintero (término general) | carpintero | Fam. Picidae |
| odoscompi | carpinterito | carpintero | Picumnus |
| odoscompi | carpintero pequeño | carpintero | Veniliornis, Piculus |
| chënquëdë | carpintero penachiamarillo | carpintero | Melanerpes cruentatus |
| pouëcque | carpintero marrón o crema | carpintero | Celeus spp. |
| pouëcque ushu | carpintero crema | carpintero | Celeus flavus |
| odosco ushu | carpintero crema | carpintero | Celeus flavus |
| odosco mapiu | carpintero de cabeza roja | carpintero | Campephilus spp., Dryocopus lineatus |
| todon mapiu | carpintero de cabeza roja | carpintero | Campephilus spp., Dryocopus lineatus |
| uistsac | pájaro que vive alto | pajarito | Fam. Cotingidae, Vireonidae, Parulidae, Thraupidae, Tyrannidae |
| checchun | hornero | hornero | Fam. Furnariidae |
| chididish | tirahojas (pajarito) | Sclerurus spp. | |
| todon | trepador | carpintero | Fam. Dendrocolaptidae |
| todon dëuisac, todon chicash, chicash | trepador piquilargo | sharara carpintero | Nasica longirostris |
| todon maues chequid | trepador barbiblanco | carpintero | Dendrocincla merula |
| cobi chish chish | trepador pequeño | carpintero | Fam. Dendrocolaptidae |
| chëquë chëquë | batará lineado | flautero pishco | Cymbilaimus lineatus |
| nëishamën uicchun | batará undulado | sitaraco mama | Frederickena unduligera |
| chiodosh quequid, chëododosh | batará grande | sitaraco mama | Taraba major |
| enenquedio | batará hombriblanco | sitaraco mama | Thamnophilus aethiops |
| enenquedio | batará alillano | sitaraco mama | Thamnophilus schistaceus |
| podon sio sio | batará barreteado | sitaraco mama | Thamnophilus doliatus |
| chididish | batará perlado | sitaraco mama | Megastictus margaritatus |
| chididish | arbustero negro | sitaraco mama | Neoctantes niger |
| uicchun maues chequid | batarás que no son rayadas | sitaraco mama | Thamnophilus spp., Thamnomanes spp. |
| chompisan | hormiguero colifajeado | Myrmoborus melanurus | |
| chompisan | batará de Castelnau | Thamnophilus cryptoleucus | |
| chishpi piosh piosh | hormiguerito | Myrmotherula spp. | |
| chishpi piosh piosh | hormiguero | Hypocnemis spp. | |
| uen sic sic | hormiguero carinegro | Myrmoborus myotherinus | |
| uen sic sic | hormiguero pechicenizo | Myrmoborus lugubris | |
| uicchun sëdëc | hormiguero cejiamarillo | Hypocnemis hypoxantha | |
| ëshë cuitoco | hormiguero cresticanoso | Rhegmatorhina melanosticta | |
| ëshë cuitoco | hormiguero tiznado | Myrmeciza fortis | |
| ëshë cuitoco | hormiguero plomizo | Myrmeciza hyperythra | |
| ëshë cuitoco | hormiguero hombriblanco | Myrmeciza melanoceps | |
| bëdin uicchun | ave que sigue a jaguares | Dichrozona cincta, Hylophylax spp., Phlegopsis erythroptera, Phlegopsis nigromaculata | |
| toshpi don don | gallito hormiguero carinegra | huancayo (?) | Formicarius analis |
| sededen quetsëcquid | gallito hormiguero gorrirrufo | huancayo (?) | Formicarius colma |
| tud tud | rasconzuelo estriado | Chamaeza nobilis | |
| pucu shon shon | tororoi | brincador | Hylopezus spp., Myrmothera campanisona |
| uen siquin siquin | jejenero garganticeniza | Conopophaga peruviana | |
| chon chon, ton ton | tapaculo fajirrojiza | Liosceles thoracicus | |
| uistsac umudapa | cotinga gargantimorada | sui sui azul | Cotinga maynana |
| uistsac umudapa | cotinga lentejuelada | sui sui azul | Cotinga cayana |
| cueshcuesho | piha gritona | huis huincho | Lipaugus vociferans |
| pëbush, tëubu | cuervo-frutero gargantipúrpura | Querula purpurata | |
| podo caush caush | cuervo-frutero cuellipelado | pava pishco | Gymnoderus foetidus |
| shuish, pishtodin | saltarín | Fam. Pipridae | |
| shuish shicbëdi | saltarín gorrifuego | Machaeropterus pyrocephalus | |
| shuish mapiu | saltarín cabecirroja | Pipra rubrocapilla | |
| shuish maush | saltarín coroniblanca | Pipra pipra | |
| shuish maumu | saltarín coroniazul | Pipra coronata | |
| shuish umu | saltarín (tipo) | Pipra spp. | |
| tsin tsin quetsëcquid, odod | coritopis anillado | Corythopis torquata | |
| chompish | tirano-pygmeo colicorta | Myiornis ecaudatus | |
| chompish | mosquitero colirrojizo | Terenotriccus erythrurus | |
| pisidin | mosquerito fusco | Cnemotriccus fuscatus | |
| uicchun chëshë | viudita rivereña | Knipolegus orenocensis | |
| pididis mashocco | siristes | Sirystes sibilator | |
| pididis mashocco | mosquero | Myiarchus spp. | |
| inquidichuedbiecquid | tijereta sabanera | copayo | Tyrannus savana |
| pididis | bienteveo | Víctor Díaz, tintiquillo | Pitangus sulphuratus, Philohydor lictor, Tyrannus, Myiozetetes, et al. |
| tsien chouish | schiffornis de várzea | Schiffornis major | |
| soya | titira | condor pishco | Tityra |
| uicchun cuitsibin | tirano | ||
| tebued | mosquero azufrado | Víctor Díaz | Tyrannopsis sulphurea |
| padichucu | golondrina (término general) | golondrina | Fam. Hirundinidae |
| padichucu umu | golondrina azul | golondrina | Tachycineta spp., Progne spp. |
| padichucu tësëdëc | golondrina fajiblanca | golondrina | Atticora fasciata |
| padichucu ushu | golondrina aliblanca | golondrina | Tachycineta albiventer |
| padichucu shicush | golondrina azul y blanco | golondrina | Pygochelidon cyanoleuca |
| chodon chon chon | cucarachero zorzal | Cyphorhinus arada | |
| tëshodo | cucarachero musical | Campylorhynchus turdinus | |
| chëochochosh | donacobio | shea shea | Donacobius atricapillus |
| tsin tsin | cucarachero ruiseñor sureño | Microcerculus marginatus | |
| chiuëdësh, cosh | zorzal (término general) | Turdus spp. | |
| cosh dëpiu | zorzal de Lawrence | Turdus lawrencii | |
| uicchun ushumpi | perlita tropical | copayo | Polioptila plumbea |
| quias | urraca violácea | cuya cuya | Cyanocorax violaceus |
| pididis | vireo | Vireo spp. | |
| uicchun pis pis | verdillo | Hylophilus spp. | |
| acten chon chon | reinita lomianteada | Basileuterus fulvicauda | |
| uicchun madaun | reinita melera | Coereba flaveola | |
| uicchun piu | tangara enmascarada | huanchaca pecho colorado | Ramphocelus nigrogularis |
| uicchun piu | tangara piquiplateado | Ramphocelus carbo | |
| tsisquequid | tangara enmascarada | sui sui | Cissopis leverianus |
| soya | tangara azuleja | sui sui azul | Thraupis episcopus |
| soya | tangara de palmeras | sui sui azul | Thraupis palmarum |
| uicchun pacchëdëc | tangara aliblanca | demoncillo | Lanio versicolor |
| uicchun pacchëdëc | tangara hombriblanco | demoncillo | Tachyphonus luctuosus |
| uicchun chëshë | tangara filiblanca | sui sui | Tachyphonus rufus |
| cuibi cuibi | eufonía ventrirrufo | sui sui | Euphonia rufiventris |
| uistsac sëdëc | tangara verdidorada | sui sui | Tangara schrankii |
| uistsac sëdëc | tangara ventriamarillo | sui sui | Tangara xanthogastra |
| uistsac shicumu | tangara del paraíso | sui sui | Tangara chilensis |
| tududu quequid | tangara cabecibaya | sui sui | Tangara gyrola |
| uistsac maumu | tangara lentejuelada | sui sui | Tangara nigroviridis |
| ted ted | tangara-hormiguera coronirroja | Habia rubica | |
| uasin chequid, pisquetsëcquid | espiguero | huanchaca | Sporophila |
| uasin chequid, pisquetsëcquid | semillero | huanchaca | Oryzoborus |
| uasin chequid, pisquetsëcquid | semillerito | huanchaca | Volatinia |
| uicchun mapiu | cardenal gorrirrojo | soldadito | Paroaria gularis |
| cuishquequid | picogrueso | huanchaca | Cyanocompsa cyanoides |
| cuishquequid | saltador | huanchaca | Saltator spp. |
| uicchun dëpiu | picogrueso piquirojo | huanchaca | Saltator grossus |
| iscu | oropéndola, cacique (término general) | paucar | Fam. Icteridae |
| iscu | bolsero turpial | paucar | Icterus icterus |
| iscu chëshëdapa | oropéndola crestada | bocholocho | Psarocolius decumanus |
| iscu chëshë | oropéndola colifajeada | bocholocho | Ocyalus latirostris |
| iscu chëshë | cacique lomirrojo | paucarcito | Cacicus haemorrhous |
| chema | cacique lomiamarillo | chamita | Cacicus cela |
| iscu chëshëmpi | cacique piquiamarillo | paucar negro | Amblycercus holosericeus |
| iscu chëshëmpi | cacique solitario | paucar negro | Cacicus solitarius |
| iscu piu | oropéndola verde | paucar | Psarocolius viridis |
| iscu piu | oropéndola dorsibermejo | paucar | Psarocolius angustifrons |
| iscu piumpi | oropéndola de casquete | paucar | Psarocolius oseryi |
| iscu piudapa, iscu tocodon quequid | oropéndola amazónica | paucar | Gymnostinops bifasciatus (Gymnostinops yuracares) |
| tsan tsan tsiocos | bolsero | chamita | Icterus spp. |
| todisqui | tordo gigante | chichirichi | Scaphidura oryzivora |
| todisqui | tordo brilloso | chichirichi | Molothrus bonariensis |
| chodon chodon | ave pequeña aun no identificada | ? |
Reptiles
Véase también: Anexo:Reptiles del Perú
| Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
|---|---|---|---|
| chouishqui | animal acuático grande | ||
| nuen dachianmës | amfisbaena (reptil) | madre del curuhuinse | Amphisbaena alba & Amphisbaena fuliginosa |
| shëquëd | lagartija (terrestre) | ucuyuqui | |
| tampas | lagartija | ||
| yama | geco (lagartija) | salamanca | Fam. Gekkonidae |
| shëquëd | lagartijas microteiidas | ucuyuqui | Fam. Gymnophthalmidae |
| chuni | lagartija de piel brillante | lagartija brillosa | Fam. Iphisa elegans |
| cuëten tampas, iuin tampas | lagartija arborícola | camaleón, salamanca | Fam. Hoplocercidae, Iguanidae, Polychrotidae, Tropiduridae |
| iuin tampas | iguana | camaleón (verde) | Iguana iguana |
| iuin tampas | lagartija arborícola (tipo) | salamanca | Enyalioides laticeps |
| iuin tampas | lagartija arborícola (tipo) | salamanca | Anolis spp. |
| iuin tampas | lagartija arborícola (tipo) | salamanca | Polychrus marmoratus |
| iuin tampas | lagartija arborícola (tipo) | salamanca | Tropidurus (Plica) spp. |
| iuin tampas | lagartija terrestre (tipo) | lagartija hoja | Stenocereus fimbriatus |
| chuni | lagartija (tipo) | lagartija brillosa | Mabuya nigropunctata |
| shëquëd | lagartija teiida (término general) | Fam. Teiidae | |
| shëquëdtapa | lagartija grande | iguano | Tupinambis teguixin |
| acte shëquëdtapa | lagartija grande | tahuampa lagartija | Crocodilurus amazonicus |
| shutudun | lagartija grande | yacu apachira, iguano del agua, camaleón colorado | |
| shëquëd umu | lagartija terrestre (tipo) | ucuyuqui | Ameiva ameiva |
| nisi | culebra (genérico) | ||
| dayumënquid | anaconda | boa | Eunectes murinus murinus |
| dayumënquid chëshë | anaconda | boa negra | |
| dayumënquid ushu | anaconda | boa amarilla | |
| uampanmës, chouishquidapa | anaconda (boa) gigante | ||
| abuc dayumënquid | boa arco iris | mantona arco iris | Epicrates cenchria |
| binsan | boa | mantona | Boa constrictor |
| binsan chëshë, binsan ushu | boa (tipos) | ||
| nacbidicanquid | boa esmeralda | loro machaco | Corallus caninus |
| isan taui | culebra no-venenosa (término general) | afaninga | Fam. Colubridae |
| itia pianquid, itia nisi | culebra no-venenosa (tipo) | aguaje machaco | Chironius scurrulus |
| mëscan | culebra no-venenosa (tipo) | afaninga | Dipsas spp. |
| pinchuc podquënquid | culebra no-venenosa (tipo) | ||
| pinchuc podquënquid bëshpiu | culebra no-venenosa (tipo) | paucar machaco | Drymarchon corais |
| mëscan | culebra no-venenosa (tipo) | afaninga | Imantodes cenchoa, Imantodes lentiferus |
| shoccoquid | culebra no-venenosa (tipo) | afaninga | Liophis |
| shaui annoshacate | culebra no-venenosa muy delgada | pelo víbora | Oxybelis, Xenoxybelis |
| pinchuc podquënquid chëshë | culebra (tipo) | iguana machaco | Spilotes pullatus |
| pinchuc podquënquid piu | culebra (tipo) | coto machaco | Xenopholis scalaris |
| nisi | víbora (término general) | Fam. Viperidae, Elapidae | |
| cacmush, nisidapa, shëcuën tsadquid | víbora venenosa grande | shushupe | Lachesis muta |
| cacmush chëshë, cacmush ushu | víbora venenosa grande (tipos) | ||
| mannanën tsadquid | víbora grande | Celia? | |
| acte nisi | jergón (término general) | jergón | Bothrops spp. |
| acte nisi chëshë | jergón común (adulto) | jergón | Bothrops atrox |
| cuëten tsadquid | jergón común juvenil | cascabel | Bothrops atrox |
| acte nisi ushu | jergón (tipo) | jergón shushupe | Bothrops brazili |
| shanupa | víbora (tipo) | jergón pudridora | Bothrocophias hyoprora |
| shanupa chëshë, shanupa ushu | víbora (tipos) | ||
| abuc nisi | víbora verde arborícola | loro machaco | Bothropsis bilineata |
| nistedun | falsa cobra | cobra | Xenodon cf. rabdocephalus |
| poshto ëctanquid | culebra aun no identifica | choro machaco | Bothropsis taeniata? |
| nicchëc | coralillo (culebra venenosa) | naca naca | Micrurus spp., Erythrolamprus aesculapii, Anilius scytale, et al. |
| cachita, cashtë | caimán (término general) | lagarto | |
| cachita ushu | caimán blanco | lagarto blanco | Caiman crocodilus |
| cachita chëshë | caimán negro | lagarto negro | Melanosuchus niger |
| cachita mapiu, cachita tëpiu | caimán enano | dirin dirin | Paleosuchus palpebrosus |
| dampës | caimán enano | dirin dirin | Paleosuchus trigonatus |
| mata mata, cana taca | tortuga acuática (tipo) | matamata | Chelus fimbriatus |
| cana taca | tortuga acuática pequeña | ashna charapita | Mesoclemmys gibba |
| cana tacadapa | tortuga acuática (tipo) | ashna charapa | Batrachemys raniceps |
| nësa | tortuga acuática pequeña | charapita de aguajal | Platemys platycephala |
| seta | tortuga acuática (término general) | Podocnemis spp. | |
| seta | tortuga acuática mediana | taricaya | Podocnemis unifilis |
| setadapa | tortuga acuática gigante | charapa, capitari | Podocnemis expansa |
| setampi | tortuga acuática pequeña | cupiso | Podocnemis sextuberculata |
| tëshqued | tortuga acuática pequeña | guacamayo charapa | Kinosternon scorpioides |
| piush, tequesh, shouë, taën uequid | tortuga terrestre | motelo | Chelonoidis denticulata |
| piush dachianmës | tortuga terrestre muy grande | motelo mama | Chelonoidis denticulata |
Anfibios
Véase también: Anexo:Anfibios del Perú
| Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
|---|---|---|---|
| shon shon | sapo grande | sapo | Fam. Bufonidae |
| tududun | sapo muy grande | sapo | Bufo marinus |
| todoshoco | sapo pequeño | sapito | Bufo spp., Colostethus trilineatus, et al. |
| cueshpi | ranita de veneno de dardo | sapito | Dendrobates spp., Epipedobates spp. |
| shon shon mapinchuc | rana con cuernos | sapo | Ceratophrys cornuta |
| mua | rana (tipo) | sapo | Eleutherodactylus spp. |
| chobeda | rana (tipo) | sapo | Eleutherodactylus spp. |
| cuesh | rana | sapo | Leptodactylus rhodomystax |
| omon | rana terrestre grande | hualo | Leptodactylus spp. |
| bosh | rana terrestre mediana | sapo | Leptodactylus cf. rhodomystax |
| bun | rana | sapo | Leptodactylus knudseni |
| mapidequid icbo | rana que vive con hormigas | sapo | Lithodytes lineatus |
| bëcampuc | rana arborícola | sapo | Hyla spp., Osteocephalus spp., Phyllomedusa spp. |
| on | rana arborícola (tipo) | sapo | Hyla haraldschultzi, Phyllomedusa tomopterna, Phyllomedusa vaillantii |
| chen chen | rana arborícola (tipo) | sapo | Hyla sp(p). |
| coquesh, dada taui | rana arborícola comestible (general) | sapo | Osteocephalus spp., Hyla spp. |
| cuadan cuadan | rana arborícola con rayas en la espalda | sapo | Hyla cf. lanciformis |
| mayu, coquesh piumpi | rana arborícola comestible (tipo) | sapo | Hyla sp. |
| toda | rana arborícola comestible grande | sapo | Hyla boans |
| yen | rana arborícola (tipo) | sapo | Phrynohyas venulosa |
| acate, campuc, daucaid | rana arborícola grande venenosa | sapo | Phyllomedusa bicolor, ?Phyllomedusa tarsius |
| omon | rana típica acuática | rana | Rana palmipes |
| nuen sëdëcsëdëcquid | anfibio terrestre que parece culebra | Siphonops annulatus | |
| iquenamës | anfibio acuático que parece culebra | Typhlonectes compressicauda | |
| iuin tampas, cuëten tampas | salamandra | Bolitoglossa spp. |
Peces
| Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
|---|---|---|---|
| nuëcquid, chito | pez (término general), pescado | ||
| yapa | pez grande (término general) | ||
| shubi | peces pequeños juntos | peñez | |
| secte, i | pastinaca de agua dulce (general) | raya | Fam. Potamotrygonidae |
| secte chëshë | pastinaca de agua dulce (tipo) | raya | Potamotrygon motoro |
| secte bëdi | pastinaca de agua dulce (tipo) | raya | Potamotrygon motoro |
| secte ushu | pastinaca de agua dulce (tipo) | raya | Potamotrygon cf. orbignyi |
| sectedapa | pastinaca muy grande | raya | Paratrygon |
| nuëcquidtapa | pez muy grande comestible | paiche | Arapaima gigas |
| shucquequid | pez comestible | arahuana | Osteoglossum bicirrhosum |
| nuëcquid piu | pez comestible | bacalau, ashnañahui | Pellona castelnaeana |
| piatsas | pez de cuerpo largo | cachorro, pez zorro | Acestrorhynchus |
| piatsas impiu, piatsastapa | pez de cuerpo largo (tipos) | ||
| bëdichued | pez largo comestible | lisa | Leporinus spp., Schizodon spp. |
| bëdichued chëshë | pez largo comestible | lisa de quebrada | Leporinus friderici |
| bëdichued sëdëc | pez largo comestible | lisa pintada | Leporinus spp. |
| bëdichued cue | pez largo comestible | lisa | Schizodon fasciatus, Leporinus |
| bëdichued pandaun | pez largo comestible | lisa | Leporinus |
| bëdichued pobëdi | pez largo comestible | lisa de cocha | Leporinus |
| dëuisac | pez largo | lapis challo | Boulengerella |
| quëucquequid | pez comestible | yahuarachi, yaraquí | Potamorhina latior |
| uibën tinquid | pez depredador | pez chambira, chambira, machete | Rhaphiodon |
| masedcanmëstapa | pez depredador | pez muelón, muelón, dentón, huapeta | Hydrolycus, Cynodon |
| pandonchued | pez depredador comestible | shuyo | Hoplerythrinus unitaeniatus |
| tëpush | pez depredador comestible | shuyo | Erythrinus erythrinus |
| mëcue, pone | pez depredador comestible | huasaco, fasaco, punuisiqui | Hoplias |
| mëcue chëshë | pez depredador comestible | Hoplias malabaricus | |
| mëcue ushu | pez depredador comestible | Hoplias sp. | |
| shictun choquidëmpi | pez de acuario | pechito, mañana me voy, piojo de bufeo | Fam. Gasteropelecidae |
| bitsi tsasicquid | pez comestible | yulilla | Anodus elongatus |
| pashtëd | pez lápiz | lisita | Fam. Lebiasinidae |
| chami | pez pequeño | lisita | Nannostomus trifasciatus |
| pashtëd | pez pequeño | lisita | Fam. Parodontidae |
| chido | pez comestible | boquichico | Prochilodus nigricans |
| inchishchued | pez parecido a una trucha | sábalo | Brycon spp. |
| shua | pez comestible | sábalo macho | Brycon spp. |
| tsadte cuëshë | pez comestible | sábalo cola negra | Brycon cf. melanopterus |
| shicdiadquid choquid, shictun choquid | pez parecido a una sardina | sardina | Triportheus spp. |
| impes piucquid | pez pequeño | San Pedro | Chalceus |
| masedcanmës | pez depredador | dentón | Cynopotamus, Roeboides spp., Charax |
| sepan | pez pequeño | mojara, anchoveta | Tetragonopterus, Ctenobrycon, Brachychalcinus, Paracheirodon, et al. |
| inchischoedëmpi | tetra largo (pez pequeño) | mojara, anchoveta | Astyanax spp., Hemigrammus, et al. |
| bashaëshë | tetra (pez pequeño) | mojara, anchoveta | Astyanax abramoides |
| cudaish | tetra (pez pequeño) | mojara, anchoveta | Astyanax sp. |
| caushchued | tetra (pez pequeño) | mojara, anchoveta | Paragoniates |
| patsëcbiecquidtapa | pez muy grande comestible | gamitana | Colossoma macropomum |
| patsëcbiecquid | pez grande comestible | paco | Piaractus brachypomus |
| patsëc, shëta choquid, shëta chued, maquë | piraña | paña | Serrasalmus spp. |
| patsëc ëshë piu | piraña roja grande | paña negra | Serrasalmus rhombeus |
| patsëc cue-cue | piraña de cuerpo largo | paña macho | Serrasalmus elongatus |
| patsëc ushu-ushu | piraña (tipo) | paña blanca | Serrasalmus spp. |
| patsëc dëbiate buscuctsëcquid | piraña (tipo) | paña | Serrasalmus sp. |
| patsëc cabëdi | piraña pequeña | paña | Serrasalmus sp. |
| padumita | pez comestible | palometa | Mylossoma spp., Metynnis |
| padumita tsasi | pez comestible | curuhuara | Myleus |
| mësianquid | pez siluro sin escamas (término general) | bagre (y otros nombres) | Fam. Pimelodidae |
| matses chequid | pez siluro muy grande | saltón | Brachyplatystoma filamentosum |
| mësianquid bëdibëdidapa | pez siluro grande | tigre zúngaro | Pseudoplatystoma tigrinum |
| mësianquid sëdëc-sëdëcquidtapa | pez siluro grande | doncella | Pseudoplatystoma fasciatum |
| bauendapa | pez siluro grande | doncella | Pseudoplatystoma fasciatum |
| mësianquid dëbu-dëbu | pez siluro (tipo) | bagre | Pimelodus blochii |
| mësianquid chëshë | pez siluro (tipo) | ashara | Aguarunichthys |
| mësianquid ushudapa | pez siluro muy grande | dorado | Brachyplatystoma flavicans |
| mësianquid sos sos | pez siluro (tipo) | cunchi | Paulicea (?) |
| bauen | pez siluro (tipo) | toa | Hemisorubim platyrhynchos |
| machodis | pez siluro muy grande | peje torres | Phractocephalus hemioliopterus |
| ëcuennan | pez siluro muy grande | chiripira | Sorubim lima |
| mapadabiecquid | pez siluro (tipo) | maparate | Hypophthalmus edentatus |
| impan | pez siluro mediano con cuerpo largo | ? | |
| mapada | pez siluro (tipo) | bocón | Ageneiosus |
| shicshu ëshë | pez siluro (tipo) | bagrecito | Tatia, Parauchenipterus |
| piacbo ëshë | pez siluro (tipo) | bagrecito | Tatia, Parauchenipterus |
| poccanmës | pez siluro (tipo) | Helogenes, Pseudocetopsis | |
| chishanquid | pez siluro que muerde gente | canero | Cetopsis coecutiens |
| nisibiecquid | pez siluro largo | canero | Fam. Trichomycteridae |
| chushi | pez siluro con escamas duras (término general) | carachama | Fam. Loricariidae |
| chushi ëcbu | pez siluro con escamas duras | carachama barbudo | Ancistrus |
| chushi chëshë | pez siluro con escamas duras | lagarto carachama | Hypostomus sp. |
| chushi ushu | pez siluro con escamas duras | Hypostomus sp. | |
| chushi ise | pez siluro con escamas duras | carachama | Hypostomus plecostomus |
| chushi pada | pez siluro largo con escamas duras | shitari | Loricaria et al. |
| dësbuanmës | pez siluro con escamas | ástatos | Corydoras spp. |
| tsëscu | pez siluro con escamas | mana costilla, shirui | Callichthys, Hoplosternum (?) |
| tada | banjo (pez siluro) | rego rego | Bunocephalus |
| chushibiecquid | pez siluro con escamas laterales espinosas | turushuqui, cahuara, churero | Oxydoras, Megalodoras, Lithodoras |
| dëuisac ushu, pintsas | pez largo | pez aguja | Monocirrhus polyacanthus |
| iquenamës | anguila que parece un pez largo (general) | macana | Ord. Gymnotiformes, pero no Electrophorus |
| opa | anguila que parece un pez largo (tipo) | macana perro | Apteronotus albifrons (Fam. Apteronotidae) |
| tanete | anguila eléctrica | anguilla, pez eléctrico | Electrophorus electricus (Fam. Gymnotidae) |
| nëudun | anguila que no es eléctrica | atinga | Synbranchus |
| tsucupa | pez parecido a una anguila | paiche machaco | Lepidosiren paradoxa |
| nuëcquid sëdëc, chito sëdëc | pez comestible | bujurqui | Cichlasoma, Aequidens, Pterophyllum, Apistogramma spp. |
| nuëcquid sëdëquëmpi | pez pequeño de acuario | bujurqui | Apistogramma |
| nuëcquid sëdëc tansëdëc | pez comestible | bujurqui | Cichlasoma sp. |
| nuëcquid sëdëc umu | pez comestible | bujurqui | Cichlasoma sp. |
| nuëcquid sëdëc nicchish chued | pez angel | bujurqui loco | Pterophyllum spp. |
| ëcshun | pez mediano comestible | añashua | Crenicichla spp. |
| ëcshun bëdi, ëcshun popiu, ëcshun ushu | pez mediano comestible (tipos) | añashua | |
| cosua | pez comestible | tucunare | Cichla monoculus |
| cosua chëshë | pez comestible y de acuario | acarahuazu | Astronotus ocellatus |
| cosua ushu, cocquequid | pez comestible | corvina | Plagioscion squamosissimus |
| cuëte podobiecquid | pez que parece una hoja | pez hoja | Monocirrhus polyacanthus |
Insectos
| Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
|---|---|---|---|
| macu | larva larga de insecto | gusano, suri | |
| macu | pupa de insecto | huevo de ahuihua | |
| macu | crisálida de insecto | huevo de ahuihua | |
| tsin tsin | libélula | chinchilejo | Ord. Odonata |
| padacquid | cucaracha ord. blattodea | ||
| dada chuiquid | mántido (tipo de insecto) | balbina | Ord. Mantodea |
| cuëte icbo | termita | comején | Ord. Isoptera |
| capishto | grillo (término general) | grillo | |
| capishto | saltamontes que parece grillo (general) | grillo | |
| capishto chëshë | grillo de campo | grillo | Gryllus |
| sedenquequid | grillo de casa | grillo | Acheta |
| tsec tsec | saltamontes típico (término general) | saltamontes | |
| tsec tsec | grillo parecido a un saltamontes (general) | saltamontes | |
| tsec tsectapa | langosta espinosa | grillo | Panoploscelis specularis |
| tsec tsec cuëte podobiecquid | grillo de bolívar | grillo hoja | Typophyllum bolivari |
| chëc chëc | saltamontes (tipo) | grillo | Cyphacris |
| tesquequid | saltamontes (tipo) | saltamontes | Fam. Acrididae |
| tsequeded | saltamontes (tipo) | grillo, saltamontes | Fam. Romaleidae, Tetrigidae, Pyrgomorphidae, Eumastacidae |
| cuëte dapequid | saltamontes gigante | (Fam. Acrididae) | |
| podo camun | saltamontes (tipo) | (Fam. Acrididae) | |
| uenchosh | grillo real | shintiro, manihuari, perrito de dios | Fam. Gryllotalpidae |
| achu | grillo del bosque | grillo hoja | Fam. Tettigoniidae |
| achu | grillo pavo real | grillo hoja | Fam. Tettigoniidae |
| achu | grillo arbusto | grillo hoja | Fam. Tettigoniidae |
| achu piu | grillo del bosque rojo | Orophus | |
| capishto cuëte podobiecquid | grillos cuyas alas parecen hojas | grillo hoja | Tribe Pterochrozini |
| mëscan | saltamontes proscópido | grillo palito | Fam. Proscopiidae |
| mëscan | palito (insecto) ord. phasmida | grillo palito | |
| matish | piojo ord. anoplura, mallophaga | ||
| moda | hemíptero (insecto) | chinche | Ord. Hemiptera |
| moda mapinchuc | conchuela (insecto) | chinche | Fam. Pentatomidae |
| acten tsin tsin | insecto de agua | araña de agua | Fam. Gerridae |
| shiosh | insecto homóptero | chicharra | Ord. Homoptera |
| chipush | saltador con cola de cera (insecto) | Fam. Fulgoridae | |
| shioshbiecquid | saltador (insecto) | chicharra machaco | Fulgora |
| shioshëmpi | chicharrita (insecto) | Fam. Cicadellidae | |
| achu incuente icbo | pulga de árbol, saltador espina (insecto) | grillo espina | Umbonia crassicornis |
| modampi | áfido (insecto pequeñito) | Fam. Aphididae | |
| cod | insecto pequeñito que se pega a plantas | pishco ishma | Fam. Margarodidae (?) |
| cod | cinípido (tumor de plantas) | ||
| shësh | insecto blanco que vive en la boca de peces | piojo de pescado | |
| piushëmpi | hormiga león | carachupita | Fam. Myrmeleontidae |
| moda | escarabajo (tipo) | ||
| seta | escarabajo (tipo) | ||
| seta cabëdi, setadapa, modadapa | escarabajo arlequín | torneador | Acrocinus longimanus |
| opa tsipemete | escarabajo negro | ||
| macho | escarabajo sagrado | papazo | |
| nidaid udquid | escarabajo sagrado | papazo | Fam. Scarabaeidae |
| machodapa | escarabajo hércules | papazo elefante | Dynastes hercules |
| machodapa | escarabajo rinoceronte | papazo rinoceronte | Megasoma elephas |
| tadi | catzo, eucroma (escarabajo) | Euchroma gigantea | |
| tapi | luciérnaga (término general) | luciérnaga, ninacuro | Fam. Lampyridae |
| chishanquid | luciérnaga que tiene forma de un gusano | gusano estrella, ninacuro | (Fam. Lampyridae) |
| tapidapa | luciérnagas que parecen cucarachas | luciérnaga | Aspisoma, Lucio (Fam. Lampyridae) |
| tesquequid | apretador (tipo de escarabajo) | Fam. Elateridae | |
| tapi | apretador (escarabajo) que brilla | luciérnaga, ninacuro | Pyrophorus (Fam. Elateridae) |
| isan machequid | gorgojo (tipo de escarabajo) | perforador, molotoa | Fam. Curculionidae |
| niste udquid | gorgojo (escarabajo) de palmeras | Rhynchophorus | |
| chimu nën nën | escarabajo bolero | ishma tanga | |
| acten matish | escarabajo acuático pequeño | araña de agua | Fam. Gyrinidae |
| moda dëpitsisanquid | escarabajo bombardero | María supitera | Brachinus (Fam. Carabidae) |
| nidaid posh poshcaquid | escarabajo (tipo) | ||
| ocon | escarabajo (tipo) | ||
| itia macu | larva del escarabajo de la palmera moriche | suri | |
| titado macu | larva del escarabajo de la palmera pijuayo | suri | |
| isan macu | larva del escarabajo de la palmera ungurahui | suri | |
| shuinte mapi macu | larva del escarabajo de la palmera conta | gusano | |
| budëd macu | larva del escarabajo de la palmera shapaja | gusano | |
| echo macu | larva del escarabajo del árbol papailla | gusano | |
| cuëte macu | larva del escarabajo de árboles podridos | gusano | |
| niste macu | larva del escarabajo de la palmera huacrapona | suri | |
| mani macu | larva del escarabajo de plátano | gusano | |
| matish | pulga ord. siphonoptera | ||
| shësh | pulga que pone huevos abajo de la piel | piqui | |
| manua | mosca | ||
| manuampi | cínife | mosquita | |
| biush | mosquito | zancudo, mosquita que pica, mosquita | |
| biush dëuisac | mosquito | zancudo | Fam. Culicidae |
| senadën biush | mosquito amarillo | zancudo | |
| biushëmpi | cínife (mosquita) que pica | manta blanca | |
| ito | cínife pequeñito que pica | mosquita | Fam. Ceratopogonidae |
| beden beden | mosca que pica (general) | tábano | Fam. Tabanidae |
| beden bedendapa, nëishamë chequid | mosca que pica (tipo) | tábano | Tabanus |
| beden beden chëshë | mosca que pica (tipo) | tábano | Tabanus |
| mabedencaquid | mosca que pica (tipo) | tábano | Chrysops |
| chipë | mosca negra que pica | tábano | |
| tsauesën biush | mosca blanca que pica | carachupa usa | |
| macu | estro | tornillo, gusano | Dermatobia hominis, Cochliomyia |
| opan macu | larva de mosca que es parásito de perros | tornillo | |
| podochued, tucudu | mariposa, polilla | mariposa | |
| oshpodco | mariposa morfo | mariposa agre | Morpho spp. |
| chen chen | mariposa de colores brillantes | ||
| mua | mariposa que pretende estar muerta | Fam. Heliconidae et al. | |
| intac mua | mariposa roja | ||
| podochued piu | mariposa amarilla | Fam. Pieridae | |
| cucanquid | polilla (tipo) | jergón mariposa | |
| binquequid | polilla (tipo) | Fam. Arctiidae | |
| macu | oruga (larva de mariposa, término general) | ahuihua | |
| chushante, chushanquid | oruga con pelos venenosos | bayuca | Morpho spp. et al. |
| chushante danëscanquid | oruga con pelos venenosos | bayuca | |
| achun chimu | oruga con pelos venenosos | bayuca | Morpho (?) |
| shuinte bactsi, shuinte macsin | oruga con pelos venenosos | udco bayuca, pollo bayuca, algodón balluca | Morpho (?) |
| macu nisi | oruga (ahuihua) que parece una víbora | cascabel gusano | Hemeroplanes ornatus |
| chiuish macu | oruga de polilla de cuatro ventanas | ahuihua | Rothschildia |
| shupud macu | oruga que come los árboles shupud | ahuihua | Pseudosphinx |
| pachid macu | oruga que come hojas de yuca | ahuihua | |
| dectad macu | oruga que come hojas de papaya | ahuihua | |
| piacbo macu | oruga pequeña que come maíz | ahuihua | |
| nënë macu | oruga que come hojas de tabaco | ahuihua | |
| shupudush macu | oruga que come hojas del árbol shupudush | ahuihua | |
| tabote macu | oruga que come la resina de copal | ahuihua | |
| chodon chodon neste, chodon chodon neste macu | oruga que come hojas del árbol | ahuihua | |
| manido macu | oruga que come las hojas del árbol de jebe (shiringa) | ahuihua | |
| pinchuc macu | oruga que come las hojas de la palmera huicungo | ahuihua | |
| titado macu | oruga que come las hojas de la palmera pijuayo | ahuihua | |
| niste macu | oruga que come las hojas de la palmera huacrapona | ahuihua | |
| mani macu | oruga de la mariposa búho | ahuihua | Caligo |
| bacuë | larva de avispa, hormiga o abeja | huevo | |
| madin | avispa | avispa | |
| madin chëshëdapa | avispa negra muy grande | avispa | |
| madin uisu | avispa negra grande | avispa | |
| madin piu | avispa roja | papelillo avispa | Leipomeles |
| tsauesën madin | avispa pequeña negra con alas blancas | carachupa avispa | |
| oshpodcon madin | avispa (tipo) | carachupa avispa | |
| seta | avispa grande | avispa | |
| setampi | avispa pequeña | avispa | |
| setadapa | avispa (tipo) | campana avispa | Chartergus, Polybia spp. |
| shëtain | avispa que puede hacer vomitar o desmayarse | huaranga, cayana avispa | Apoica |
| binsan | hormiga arborícola negra | ||
| binsandapa | hormiga arborícola negra grande | ||
| binsanëmpi | hormiga arborícola negra pequeña | ||
| binsan tëpinchuc | hormiga arborícola negra con espinas en su tórax | tablacuro, shingato | Cephalotes sp. |
| shëdë | hormiga cazadora gigante, hormiga veinticuatro | izula | Dinoponera spp., Ectatomma |
| shëdëdapa | hormiga cazadora gigante más grande | izula | Dinoponera gigantea |
| shëdë misin | hormiga cazadora gigante más pequeña | izula | Dinoponera sp. |
| shëdë piu | hormiga rojiza | izula | Ectatomma tuberculatum |
| nuncu | hormiga cazadora gigante menor | izulilla | Paraponera clavata |
| mapidequid | hormiga cortadora de hojas | curuhuinse | Atta spp. |
| ishma | hormiga parecida a la hormiga cortadora de hojas | ||
| maues | hormiga cazadora | sitarraco | Eciton spp. |
| maues chëshë, maues piu | hormiga cazadora (tipos) | sitarraco | Eciton sp. |
| chushan mado | hormiga pequeña marrón | ||
| macho tëcnanquid, macho pequid | hormiga parecida a hormigas cazadoras | ||
| chuquë | hormiga marrón | ||
| ëu | hormiga pequeñita que muerde | pucacuro | |
| masioco | hormiga pequeña marrón que muerde | ||
| anen | hormiga que pica con su aguijón | tangarana | Pseudomyrmex spp., ?et al. |
| anen chëshë | hormiga negra | tangarana negra | Pseudomyrmex sp. |
| anen piu | hormiga rojiza | tangarana colorada | Pseudomyrmex sp. |
| anen ushu | hormiga de color claro | tangarana blanca | Pseudomyrmex sp. |
| shëi | hormiga marrón mediana | ||
| shëi | hormiga con cabeza grande | ||
| chishoncodo | hormiga negra | tingotero | |
| chimu pisi | hormiga apestosa | ||
| ontenten | hormiga mediana que pica con aguijón | ||
| bucu icbo | hormiga que vive en cecropias (ceticos) | Azteca spp. | |
| bucu shuish icbo | hormiga que vive en cecropias (ceticos) | pungara | ?Azteca sp. |
| bucu shuish | hormiga que habita estos árboles | pungara | Azteca sp. (?) |
| isipachi icbo | hormiga pequeña que vive en la epífita llamada itininga | ichichimi | |
| manua | abeja sin aguijón (general) | abeja | |
| cuëpa | abeja sin aguijón feroz | ||
| shëdë | abeja sin aguijón que hace miel | avispa | |
| buid | abeja sin aguijón (tipo) | abeja | Tribe Meliponini |
| mapi buid, mëscan buid | abeja sin aguijón (tipos) | abeja | Tribe Meliponini |
| nëishamë paësh | abeja sin aguijón (tipo) | abeja | Tribe Meliponini (?) |
| mauesanquid | abeja sin aguijón (tipo) | ||
| samuna | abeja silvestre que tiene aguijón | ronsapa | |
| samunabiecquid | abeja de miel | ronsapilla | Apis mellifera |
| matashcanquid | abeja brava que pica en la cabeza | ronsapa |
Otros invertebrados
| Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
|---|---|---|---|
| uampan, chishanquid | escolopendra que pica, ciempiés que pica | piojo de víbora | Scolopendra |
| uampambiecquid | escolopendra, ciempiés | piojo de víbora | Scolopendra |
| cashtadun | milpiés de armadura | ciempiés | Barydesmus |
| mësiuidte | milpiés | ciempiés | Neocricus et al. |
| tsipuispa | araña | Ord. Aranaea | |
| tsipuispadapa | tarántula | Avicularia | |
| chichun | escorpión (término general) | alacrán | Ord. Scorpiones |
| chichun chëshëdapa, chichun mëpiumpi, chichun ushu | escorpión (tipos) | alacrán | |
| chanën | garrapata | Fam. Ixodidae, ?Argasidae | |
| opos | garrapatilla | isango | Fam. Trombiculidae |
| canchu | cangrejo | ||
| acten chichun | camarón | ||
| dëco | caracol acuático | Cla. Gastropoda | |
| dëcodapa | caracol acuático grande | churo | Pomacea |
| dëcompi | caracol acuático pequeño | ||
| paud | caracol acuático grande | ||
| nunti | caracol terrestre | concompe | Cla. Gastropoda |
| chiun, acte chiun | almeja de agua dulce | concha | Cla. Bivalvia |
| nuen | gusano (de tierra) | lombriz | Cla. Oligochaeta |
| nuen sëdëcsëdëcquid | gusano de tierra muy grande | sapana | |
| dambiad | sanguijuela | callo callo | Cla. Hirudinea |
| macu | onicoforo | Cla. Onychophora | |
| tacchoadanmës | planaria de tierra | Cla. Turbellaria | |
| chichan | parásitos intestinales | bichos |
Plantas
| Matsés | Español | Español loretano | Nombre científico |
|---|---|---|---|
| neste | planta medicinal (general) | ||
| uicchun neste, nëish neste, bëdi neste | planta medicinal (tipos) | ||
| dauë | planta medicinal (general) | ||
| dauë, ni, nicsa | planta venenosa (general) | ||
| tsusio | árbol vivo viejo | ||
| macho | árbol muerto | ||
| masquë | planta baja | ||
| mastu | árbol enano | ||
| chintu | palmera joven | ||
| dada | árbol madre | ||
| shonquid canite dauë, shonquid neste | musgo (tipo) | shapumba | Selaginella |
| mencudu tsiuëdanquid | planta gimnosperma | palmicha lisa | Zamia (Fam. Cycadaceae) |
| cuashpan | helecho pequeño | Fam. Cyatheaceae | |
| tsaues neste | helecho mediano | Fam. Cyatheaceae | |
| shaë neste | helecho-árbol | Fam. Cyatheaceae | |
| tëshpan dauë, cuëte tsëquëdëd neste | planta medicinal (tipo) | costilla de Adán (?) | Anthurium |
| tsauadapa | planta venenosa (tipo) | patiquina | Dieffenbachia obliqua |
| chombo | planta comestible | jergón sacha | Dracontium loretense |
| chombobiecquid | planta no comestible | ?Dracontium | |
| ayash | epífita usada para amarrar | tamshi (tamishi) | Heteropsis spp. |
| tanete | epífita usada para amarrar | ||
| ayashquio | epífita usada para amarrar | tamshi | Heteropsis spp. |
| ayash mapipa | epífita (tipo) | tamshi | Heteropsis sp. |
| ayash pada | epifita usada para amarrar | tamshi | Heteropsis sp. |
| ayash misin | epífita (tipo) | tamshi | Heteropsis sp. |
| bëyayash | epífita (tipo) | tamshi | Heteropsis sp. |
| nëishamë nasiate dauë | epífita medicinal | Monstera | |
| isipachi | epífita con tallos suaves | itininga | Philodendron spp. |
| ocodonte | epífita con tallos suaves | huambé | Philodendron |
| cuëte podiadquid | epifita (tipo) | huasca bijao | Rhodospatha |
| bëbiucud | malanga (planta cultivada) | huitina, papa huitina | Xanthosoma |
| bëbiucudbiecquid | planta parecida a la malanga | Xanthosoma, Homalonema, Urospatha | |
| made mapi | planta cultivada comestible | ? | |
| siante tapun | planta cultivada comestible | ? | |
| camis | planta cultivada comestible | ? | |
| opan shui | planta cultivada comestible | ? | |
| tëstuc | epifita medicinal | ? | |
| nëishamë tsimpis neste | epifita medicinal | ? | |
| canchi | piña | Ananas comosus | |
| canchi ise, canchi quëdë | piña (variedades) | ||
| mayanën canchi | piña silvestre | sacha piña | ? |
| abuc canchi | piña epífita | sacha piña | ? |
| mocodi | arbusto con semillas negras | ||
| mocodi mapipa | arbusto con semillas negras | achira | Canna indica |
| madubon mocodi | arbusto con semillas negras | ||
| tabote dëmishte | planta usada para envolver antorchas | calzón panga | Cyclanthus |
| bumpac | planta parecida a una palmera | bombonaje | Carludovica |
| tsitsan | epífita para canastas | cesto tamshi | Thoracocarpus |
| tsitsan pada | epífita (tipo) | Thoracocarpus (?), Aspundia (?) | |
| uesin | hierbas y juncias parecidas a pastos | piri piri | Cyperus, et al. |
| nisanquid | hierba con hojas filudas | cortadera | Scleria |
| bëyun | ñame | sacha papa | Dioscorea trifida |
| bëyun ushu, bëyun bëcchësh, bëyun chëshë | ñame (tipos) | ||
| nimëduc bëyun | ñame silvestre | sacha papa | Dioscorea alata |
| acte bëyun | ñame silvestre | sacha papa | Dioscorea sp. |
| bëshuidquid mapi | enredadera silvestre comestible | ? | |
| taui modas | enredadera silvestre comestible | ? | |
| cuëma taë | enredadera silvestre comestible | ? | |
| uesin | pasto | hierba | Fam. Gramineae |
| mando dannësh | bambú trepador | Arthrostylidium (?) | |
| nipac | bambú de que parece pasto | Cryptochloa, Parigna | |
| nipac | pasto que parece bambú | Streptochaeta | |
| uesimbiecquid | yerba luisa | Cymbopogon citratus | |
| tiante | bambú | marona | Guadua |
| cuda | bambú | marona | Guadua |
| tiantembo | bambú grande y duro | marona | Guadua superba |
| tiante tsasi | bambú grande y duro | marona | Guadua sp. |
| tiante putu | bambú grande y suave | marona | Guadua sp. |
| pia, taua | caña para hacer flechas | caña brava | Gynerium sagittatum |
| acte pia | caña silvestre | caña brava | Gynerium sagittatum |
| pia bata | caña de azúcar | Saccharum officinarum | |
| adus | arroz | Oryza sativa | |
| dannësh dauë | hierba parecida a un bambú | Streptochaeta sp. | |
| piacbo, shicshu | maíz | Zea mays | |
| piacbo bënë | maíz grande | ||
| piacbo chido, piacbo mabën | maíz pequeño | ||
| senadën sedunte | bambú trepador | ? | |
| machi ampucte | hierba parecida a un bambú | ? | |
| sedunte | bambú pequeño | ? | |
| bompis | bambú pequeño | ? | |
| nipactapa | bambú pequeño | ? | |
| tsatsi | pasto para flechas | ? | |
| uesnidën bacuë dauë | planta medicinal (tipo) | yahuar piri piri | Eleutherine bulbosa |
| bues | ajos | Allium sativum | |
| bues | cebolla | Allium cepa | |
| shiodo | planta cultivada comestible | dale dale | Calathea allouia |
| shoccodo | planta parecida al plátano | bijao | Calanthea spp. |
| mani, sincuin | plátano | Musa | |
| mani bënë | plátano (variedad grande) | bellaco | |
| mani chotac | plátano (variedad dulce) | guineo, pindorito | |
| mani tadan | plátano (variedad dulce) | plátano cenizo, plátano morado | |
| mani piu | plátano (variedad dulce) | plátano cenizo, plátano morado | |
| mani chimu | plátano (variedad dulce) | manzana, prata | |
| mani pashca | plátano (variedad dulce) | sapucho | |
| mani masquë | plátano (variedad dulce) | seda, viejilla | |
| mani ushu | plátano (variedad dulce) | isleña | |
| mani macho, macho | plátano (variedad dulce) | manzana | |
| mani bushcu | plátano (variedad no-dulce) | ||
| manimbo, mani misin, mani chëshë | plátano (variedad no-dulce) | ||
| mani pada | plátano silvestre | platanillo, situlle | Heliconia spp. |
| cuëte podiadquid | orquídea | orquídea | Fam. Orchidaceae |
| bumpac | palmera pequeña | sacha bombonaje, sacha aguajillo | Chelyocarpus repens |
| itia, macchëc | moriche (palmera) | aguaje | Mauritia flexuosa |
| itia tëbu, itia tënamis | moriche (palmera) | aguaje | Mauritia carana |
| itia pinchuc, itiampi | palmera (tipo) | aguajillo | Mauritiella armata |
| tanac | palmera pequeña | irapái | Lepidocaryum tenue |
| shëcmaucudanmës | palmera pequeña | palmicho, sangapilla, cashipana | Hyospathe elegans |
| niste ushu | palmera grande | pona colorada | Dictyocaryum ptarianum |
| oninan siante | palmera pequeña | casha ponita | Iriartella stenocarpa |
| niste, nunte | palmera grande | huacrapona | Iriartea deltoidea |
| yuca niste | palmera con raíces espinosas largas | cashapona | Socratea exorrhiza |
| pëdi | palmera con raíces espinosas | cashapona, cashapona de altura, ponilla | Socratea exorrhiza, Socratea salazarii, Wettinia augusta |
| pëdimpi | palmera con raíces espinosas | cashapona de altura, ponilla | Socratea salazarii, Wettinia augusta |
| cobisan tëpiu | palmera (tipo) | huasaí | Euterpe catinga |
| cobisan, manaca | palmera (tipo) | huasaí | Euterpe precatoria |
| tsaues tsipucte | palmera pequeña | Prestoea schultzeana | |
| isan, condo | palmera grande | ungurahui | Oenocarpus bataua |
| isan dachianmës, cueshcueshon isan | palmera grande (variedades) | ||
| cuëbun isan | palmera (tipo) | sinamilla | Oenocarpus mapora |
| toncate | coco | Cocos nucifera | |
| toncate | coco palmera (tipo) | Syagrus smithii | |
| shuinte mapi | palmera grande | conta | Attalea tessmanii |
| antin | palmera grande | shebón | Attalea cf. septuagenata |
| budëd, shëbin | palmera grande | shapaja | Attalea butyracea |
| dapais, pishta | palmera grande | shapaja | Attalea phalerata |
| catsuin | palmera grande | inayuga | Attalea maripa, Attalea insignis (?) |
| mio | palmera sin tallo | shebón enano | Attalea racemosa |
| budëd ushu | palmera sin tallo | catarina | Attalea microcarpa |
| shubu quëdë | palmera aceitera | puma yarina | Elaeis oleifera |
| canite chishac | palmera espinosa pequeña | Aiphanes ulei | |
| titado, uanin, idi | palmera espinosa cultivada | pijuayo, pifayo | Bactris gasipaes |
| titado piu, titado ushu, titado sedquid, teue | palmera espinosa cultivada (variedades) | ||
| sinnad | palmera espinosa pequeña | ñejilla, ñeja | Bactris spp. (pero no Bactris gasipaes) |
| shaën sinnad | palmera espinosa pequeña | ñeja negra, ñejilla | Bactris bifida |
| mayanën siante | palmera espinosa pequeña | ñeja negra | Bactris concinna |
| mauëdante | palmera en forma de enredadera o liana (soga) | varahuasca | Desmoncus spp. |
| mauëdantedapa | palmera en forma de liana (soga) | vara casha | Desmoncus giganteus |
| pinchuc | palmera espinosa | Astrocaryum spp. | |
| di pinchuc, di | palmera espinosa grande | chambira | Astrocaryum chambira |
| acte pinchuc | palmera grande espinosa | huiririma | Astrocaryum jauari |
| shuccate pinchuc, pisin, shampan | palmera espinosa | huicungo | Astrocaryum murumuru |
| chonco | palmera pequeña | palmiche | Pholidostachys synanthera, Geonoma spp. |
| choncodapa | palmera pequeña | palmiche | Geonoma maxima |
| manëcte | palmera sin tallo | palmiche | Geonoma macrostachys |
| shubu, bëste | tagua | yarina | Phytelephas macrocarpa |
| shubu tanun | palmera (tipo) | piasaba | Aphandra natalia (?) |
| mempud | zarzaparrilla (planta) | Smilax officinalis | |
| mani pada | planta parecida al plátano | abaca | Phenakospermum |
| piushën pia bata, piushën chishte, piush neste | planta pequeña | caña agria | Costus scaber |
| mocodimpi | planta pequeña con semillas negras | caña agria | Costus lasius |
| pete piuuate | planta pequeña | guisador | Curcuma longa |
| ishbin | planta pequeña | mishquipanga enano | Renealmia alpinia |
| opa dëchinte | planta cultiva medicinal | ajengibre, jengibre | Zingiber officinale |
| soco | epífita venenosa | ||
| cuëte, iui | árbol (término general) | palo | |
| iuise | árbol con tronco liso (de varias familias) | palo | |
| isitodo | liana (término general) | soga, bejuco | |
| uesnid dëbiate, sëmuin | anacardia silvestre | sacha casho | Anacardium ginanteum |
| uesnid dëbiate, cashu | anacardia cultivada | marañón, casho | Anacardium occidentale |
| shëshun | árbol con frutos comestibles | ubos | Spondias mombin |
| masi neste, shëctenamë neste | árbol medicinal | sacha requia, huira caspi, copal caraña | Thyrsodium herrerense |
| cano | árbol (tipo) | carahuasca, sacha anona, tortuga, espintana, vara caspi, et al. | Fam. Annonaceae |
| canobiecquid | árbol frutero cultivado | guanábana | Annona muricata |
| tambis neste | árbol medicinal | tortuga blanca, espintana | Diclinanona tessmannii |
| cuëbu pucu, cuëbu neste, cuëbu uidën dauë | árbol con frutos comestibles | tortuga caspi | Duguettia stenantha |
| canombo | árbol usado para construcción | carahuasca | Guatteria elata |
| anuna, matadbiecquid, canobiecquid | árbol frutero cultivado | anona | Rollinia mucosa |
| cano muca | árbol con corteza amarga | icoja, tortuga blanca, espintana | Unonosis floribunda, Unonosis spectabilis, Diclinanona tessmannii |
| iscun shui | árbol útil para hacer pretinas | espintana de varillal | Xylopia benthami, Xylopia micans, Xylopia parviflora |
| iscu uinte dauë, iscu neste | árbol medicinal | espintana de varillal | Xylopia benthami, Xylopia parviflora |
| shaui | árbol usado para construcción | espintana, tortuga | Xylopia sp. |
| cudantedo | hierba parecida al culantro | sacha culantro | Eryngium foetidum |
| iui chuda, cuëte chuda | árbol con crestas | remo caspi, pino | Aspidosperma spp. |
| iui chuda piu | árbol con crestas | remo caspi | Aspidosperma |
| boc boc neste, padichucu neste | árbol medicinal | remo caspi | Aspidosperma |
| padichucu neste | árbol medicinal | polvo caspi | ? |
| iui chuda chëshë | árbol con crestas | remo caspi | Aspidosperma sp. (?) |
| iui chuda ushu | árbol con crestas | pino | Aspidosperma sp. (?) |
| quëcu | árbol con frutos comestibles | leche caspi, leche huallo | Couma macrocarpa |
| chëshëid maicha, poshton tonte | árbol con frutos comestibles | coto huallo | Macoubea guianensis (?) |
| diden quëcu | árbol con frutos comestibles | naranjo podrido | Parahancornia peruviana |
| machishte piu, chido nacchoad neste | árbol con frutos comestibles | sangre huallo, yahuar huallo | Rhigospira quadrangularis, Mucoa duckei (?) |
| tsinquëd | árbol pequeño | lobo sanango | Tabernaemontana sananho |
| uadante | árbol (tipo) | muesca huallo, sacha uva, garza moena | Dendropanax arboreus, Schefflera megacarpa |
| chotaquën senco | calabaza de árbol | huingo | Crescentia cujete |
| bues | planta con hojas que huelen a ajos | ajos sacha | Mansoa alliacea |
| omon dannësh dauë, dannësh dauë | liana (soga) medicinal | clavo huasca | Tynnanthus panurensis |
| piute | bija | achiote | Bixa orellana |
| piute bu, piute ushu, piute mado, achu piute | bija (tipos) | achiote | |
| cuëte pachi, shumi, shumidapa | árbol muy grande | lupuna | Ceiba pentandra |
| shapu | árbol de algodón silvestre | huimba, punga | Ceiba samauma, Pseudobombax munguba, Pachira aquatica |
| capan chështe | árbol (tipo) | machín zapote | Matisia bracteolosa, Quararibea ochrocalyx |
| ichibin | árbol con frutos comestibles | sacha zapote | Matisia sp., Eriotheca sp. |
| ichibin | árbol frutero cultivado | zapote | Matisia cordata |
| shomoc | palo de balsa | topa | Ochroma pyramidale |
| sipi ubu neste | árbol pequeño medicinal | sacha macambillo | Cordia spp. |
| ëu neste | árbol medicinal | sacha macambillo | Cordia sp. |
| tabote, cuëtetsi | copal (término general) | copal, lacre | Fam. Burseraceae |
| tabotembo | copal (tipo) | copal | Protium hebetatum |
| tabotebiecquid | copal (tipo) | copal blanco | Protium decandrum |
| cachita dëbiate | copal (tipo) | lacre | Protium cf. verecaudatum, Protium cf. gallosum |
| tabote modas | copal (tipo) | gallinazo copal | Trattinnickia aff. demerarae |
| made cui | copal (tipo) | copal | ? |
| dectad, uada, bata | papaya | Carica papaya | |
| echo | árbol suave | papailla | Jacaratia |
| shueshcate | árbol con frutos espinosos | almendro colorado | Caryocar glabrum |
| cana taë | árbol usado para hacer canoas | Goupia glabra | |
| cuesbanën madaështe, cuesbanën machishte | árbol con frutos no-comestibles | parinari | Couepia bernardii |
| madaështempi, machishtempi | árbol con frutos comestibles | parinari | Couepia ulei |
| madaështedapa, machishtedapa | árbol con frutos comestibles | parinari | Couepia bracteosa |
| chede uinte dauë | árbol con frutos comestibles | hamaca huallo | Couepia dolicopoda |
| onina cacho neste | árbol medicinal | parinari | Hirtella elongata |
| mui | árbol útil para alfarería | aparachama, parinari | Licania spp. |
| muibiecquid | árbol útil como leña | parinari de raíces zancos | Licania urceolaris |
| tied shëni neste, piute | árbol pequeño | pichirina | Vismia angusta |
| padta | palta | palta | Persea americana |
| tote | árbol “ollita de mono” | machimango | Eschweilera spp., Lecythis spp., Cariniana |
| tote piudapa | árbol (tipo) | machimango, papelillo caspi | Cariniana decandra |
| comoc | árbol (tipo) | machimango colorado | Couratari sp. |
| bëdi mapi | árbol con frutos muy grandes | aya uma | Couroupita guianensis |
| tote ushumpi | árbol (tipo) | machimango blanco | Eschweilera bracteosa |
| tote bëdi | árbol (tipo) | machimango blanco | Eschweilera coriacea |
| tote piu, iquenamës neste | árbol medicinal | machimango colorado | Eschweilera ovalifolia |
| tote piumpi | árbol (tipo) | machimango colorado | Eschweilera tessmannii |
| pone mapi neste | árbol medicinal | machimango | Lethythis sp. |
| poshton comoc | árbol (tipo) | ? | |
| onina cacho nestebiecquid | árbol de nuez de Brasil | castaña | Bertholletia excelsa |
| itia ampuctebiecquid | árbol frutero cultivado | sacha mango | Grias neuberthii |
| isitodo codo codocquid | liana (soga) ancha | escalera de mono | Bauhinia guianensis |
| tancadabiecquid | árbol pequeño | angel sisa | Caesalpinia pulcherrima |
| moste, poshton moste | árbol con frutos comestibles | azúcar huallo | Hymenaea spp. |
| mostempi, poshton mostempi | árbol con frutos pequeños comestibles | azúcar huallo | Hymenaea oblongifolia |
| mostedapa, poshton mostedapa | árbol con frutos grandes comestibles | azúcar huallo | Hymenaea courbaril |
| cacsin dapete | árbol (tipo) | pashaquillo | Macrolobium gracile |
| pëbush neste | árbol con madera dura roja | palo de sangre | Swartzia cuspidata |
| aca tënite | árbol con frutos comestibles en vainas | Cassia (?) | |
| achu incuente | árbol silvestre con frutos comestibles | guabilla | Inga spp. |
| achu incuente | árbol frutero cultivado | guaba | Inga edulis |
| pachid, yuca | árbol con frutos comestibles en mandioca, yuca | yuca | Manihot esculenta |
| pachid ushu | mandioca | yuca blanca | |
| pachid piu | mandioca | yuca amarilla | |
| pachid taui chëshë, uesnidën pachid, mayun pachid | mandioca (otros tipos) | yuca | |
| tesquequid, nuëcquidën chete, tambisëmpi neste | árbol (tipo) | shiringuilla | Mabea piriri |
| manido ushu | árbol (tipo) | huishilla caspi | Nealchornea yapurensis |
| cuëte pinchuc | árbol espinoso | Casearia decandra | |
| tesquequid | árbol (tipo) | Casearia arborea (?) | |
| tinte | árbol con frutos comestibles | charichuelo | Garciniama crophylla |
| mamuin | árbol con frutos comestibles | charichuelo | Rheedia longifolia |
| nuëcquid dauebud neste, dauebud neste, nuëcquid neste | árbol medicinal | chullachaqui colorado | Tovomita spp. |
| macueste | árbol (tipo) | lagarto caspi | Calophyllum (?) |
| ocodo mabis | árbol con frutos comestibles | charichuelo | ? |
| madaështebiecquid | árbol con frutos comestibles | manchari caspi | Vantanea spp. |
| umadi, madaështe | árbol frutero cultivado | umarí | Poraqueiba sericea |
| nuadquid | árbol (tipo) | moena | Fam. Lauraceae |
| nuadquid piu, tambis taë neste | árbol maderable y medicinal | moena amarilla | Aniba rosaeodora |
| mëcueste neste | árbol medicinal | moena | Licaria |
| edeste neste | árbol medicinal | moena negra | Ocotea magnifica |
| mëcue neste | árbol medicinal | moena | Fam. Lauraceae |
| nuadquid ushu, mëcue ushu neste | árbol medicinal | palta moena | Mezilaurus synandra |
| nuadquid chëshë, mëcue chëshë neste | árbol medicinal | moena | Ocotea marmellensis |
| padta | palta | palta | Persea americana |
| tote | árbol “ollita de mono” | machimango | Eschweilera spp., Lecythis spp., Cariniana |
| tote piudapa | árbol (tipo) | machimango, papelillo caspi | Cariniana decandra |
| comoc | árbol (tipo) | machimango colorado | Couratari sp. |
| bëdi mapi | árbol con frutos muy grandes | aya uma | Couroupita guianensis |
| tote ushumpi | árbol (tipo) | machimango blanco | Eschweilera bracteosa |
| tote bëdi | árbol (tipo) | machimango blanco | Eschweilera coriacea |
| tote piu, iquenamës neste | árbol medicinal | machimango colorado | Eschweilera ovalifolia |
| tote piumpi | árbol (tipo) | machimango colorado | Eschweilera tessmannii |
| pone mapi neste | árbol medicinal | machimango | Lethythis sp. |
| poshton comoc | árbol (tipo) | ? | |
| onina cacho nestebiecquid | árbol de nuez de brasil | castaña | Bertholletia excelsa |
| itia ampuctebiecquid | árbol frutero cultivado | sacha mango | Grias neuberthii |
| isitodo codo codocquid | liana (soga) ancha | escalera de mono | Bauhinia guianensis |
| tancadabiecquid | árbol pequeño | angel sisa | Caesalpinia pulcherrima |
| moste, poshton moste | árbol con frutos comestibles | azúcar huallo | Hymenaea spp. |
| mostempi, poshton mostempi | árbol con frutos pequeños comestibles | azúcar huallo | Hymenaea oblonguifolia |
| mostedapa, poshton mostedapa | árbol con frutos grandes comestibles | azúcar huallo | Hymenaea courbaril |
| cacsin dapete | árbol (tipo) | pashaquillo | Macrolobium gracile |
| pëbush neste | árbol con madera dura roja | palo de sangre | Swartzia cuspidata |
| aca tënite | árbol con frutos comestibles en vainas | Cassia (?) | |
| achu incuente | árbol silvestre con frutos comestibles | guabilla | Inga spp. |
| achu incuente | árbol frutero cultivado | guaba | Inga edulis |
| uadë incuente | árbol con frutos comestibles en vainas | guabilla | Inga |
| mannan tsipuis | árbol con frutos comestibles en vainas | shimbillo | Inga spp., Pithecellobium (?) |
| mannan tsipuis piu | árbol con frutos comestibles en vainas | poroto shimbillo | Inga brachyrhachis |
| mannan tsipuis muca | árbol con frutos comestibles en vainas | shimbillo | Inga cinnamomea |
| shëcten tsipuis | árbol con frutos comestibles en vainas | shimbillo | Inga sp. |
| ocasaduanmës | árbol (tipo) | Inga sp. | |
| tancada | árbol con líquido dulce en las vainas | goma pashaca | Parkia igneiflora |
| tancada, chequedecate | árbol con vainas que suenan como sonajas | pashaco curtidor | Parkia multijuga |
| mua | planta pequeña | mimosa | Mimosa pudica |
| nisanquid | árbol con ramas espinosas | pashaca | ? |
| ancueste, antinte | liana (soga) de veneno para pesca (término general) | barbasco | |
| ancueste, antinte | liana de veneno para pesca cultivada | barbasco | Deguelia (Lonchocarpus) |
| nimëduc antinte, nimëduc ancueste | liana de veneno para pesca silvestre | sacha barbasco | Deguelia (Lonchocarpus) |
| mayun antinte, mayun ancueste | liana silvestre muy parecida al barbasco | sacha barbasco | Deguelia (Lonchocarpus) sp. (?) |
| senad pais, senad neste | liana (soga) dura | Dalbergia (?) | |
| sëcpis dauë | árbol medicinal | chontaquiro | Diplotropis martiusii |
| pupu ëshë | liana (soga) con semillas redondas | ojo de vaca, vaca ñahui | Mucuna |
| tatau ëshë | árbol con semillas rojas | huayruro | Ormosia coccinea |
| macu neste | árbol medicinal | Ormosia sp. | |
| tote | árbol parecido a los árboles “ollita de mono” | machimango | Pterocarpus |
| tote ushu, shëcten neste ambi piaid | árbol medicinal | Pterocarpus sp. | |
| chichombidbiecquid | árbol (tipo) | puma sacha | Roucheria punctata |
| bauen neste | árbol pequeño medicinal | curarina | Potalia amara |
| nënë pada | liana (soga) con frutos comestibles | comida del venado | Strychnos |
| tsauesën isun neste | liana (soga) medicinal | ayahuasca | Banisterioposis caapi |
| sedquid | algodón | algodón | Gossypium barbadense |
| madba | hierba medicinal cultivada | malva | Malachra ruderalis |
| nuëcquid neste, shëta choquid neste | árbol medicinal | níspero | Bellucia sp. |
| uistsaquën chete | árbol (tipo) | bambo caspi, rifari | Loreya arborescens |
| chichombid, tsëscu neste | árbol (tipo) | lanza caspi | Mouriri cauliflora |
| chichombidbiecquid | árbol (tipo) | lanza caspi | Votomita pubescens |
| tempa | árbol (tipo) | cedro macho, tornillo | Cabralea (?) |
| pesan madadte | árbol maderable | andiroba, anchiroa | Carapa (?) |
| sënte | árbol maderable | cedro | Cedrela spp. |
| acuano | águano | caoba | Swietenia macrophylla |
| uesnid neste | árbol medicinal | requia blanca | Trichilia poeppigii |
| nactic dauë, nacsamëdquid dauë | arbusto medicinal | motelo sanango | Abuta grandifolia |
| cachita shictodo anshiadquid neste | liana (soga) medicinal | Anemospermum sp. | |
| nicsa | árbol pequeño | picho huallo | Siparuna guianensis |
| matadbiecquid | pan del árbol | pandisho | Artocarpus altilis |
| shupud | árbol (tipo) | Brosimum, Poulsenia | |
| shupud piu | árbol (tipo) | caucho masha | Brosimum parinarioides |
| shaë podo cachote neste | árbol medicinal | caucho masha | Brosimum parinarioides |
| tsise neste | árbol medicinal | sacha tulpay | Brosimum spp. |
| shupudush | árbol (tipo) | palisangre, sacha tulpay | Brosimum potabile |
| chede shëta | árbol medicinal | palisangre | Brosimum rubescens |
| uesnid neste | árbol medicinal | sacha tulpay | Brosimum |
| shannëd | árbol (tipo) | tahuamuri, tamamuri | Brosimum (?) |
| bin | árbol de jebe | caucho | Castilla |
| bucu | árbol de madera suave | cetico | Cecropia spp. |
| bucu piu | árbol (tipo) | cetico | Cecropia |
| bucu ushu | árbol (tipo) | cetico | Cecropia distachya |
| bucu canti tacsete | árbol (tipo) | cetico | Cecropia sp. |
| bucu shuish | árbol (tipo) | cetico | Cecropia sp. |
| dadain | árbol (tipo) | guariuba | Clarisa racemosa |
| chiuish | higos (silvestres) | renaco, ojé | Ficus spp. |
| chiuish | higo estrangulador | mata palo | Ficus spp. |
| chiuish | árbol estrangulador (que no es higo) | mata palo | Coussapoa spp. |
| shonquid neste | árbol medicinal | misho chaqui | Helicostylis scabra |
| piush bëchi | árbol con frutos comestibles | misho chaqui | Helicostylis tomentosa |
| chiuëdësh | árbol con frutos comestibles | insira | Maclura |
| matad | árbol con frutos comestibles | capinurí | Naucleopsis spp. |
| dayumënquid neste | árbol medicinal | Naucleopsis spp. | |
| di shëbun | árbol con frutos comestibles | capinurí de altura | Naucleopsis aff. amara |
| sipin matad | árbol con frutos comestibles | capinurí de altura | Naucleopsis glabra |
| matadbiecquid | árbol (tipo) | llanchama macho, chimicua | Naucleopsis concinna |
| cushu tëbin | árbol con frutos comestibles | llamchamillo, chimicua | Naucleopsis mellobarretoi, Naucleopsis ternstroemiiflora |
| bëshuidquidën matad | árbol (tipo) | capinurí | Naucleopsis sp. |
| batabiecquid | árbol con frutos nocomestibles | Perebea longipedunculata | |
| camun mëdante | árbol con frutos comestibles | chimicua | Perebea glabrifolia |
| shancuin, chishtequid | árbol con frutos comestibles | uvilla | Pouroma spp. |
| shupud ushu | árbol (tipo) | llanchama (?) | Poulsenia |
| bëshuidquidën shancuin | árbol (tipo) | uvilla del monte | Pouroma bicolor |
| chëshëidën shancuin | árbol (tipo) | uvilla | Pouroma cecropiifolia |
| chiquin shancuin | árbol (tipo) | uvilla | Pouroma |
| sipin shancuin | árbol (tipo) | uvilla | Pouroma acuminata |
| shancuin piu | árbol (tipo) | uvilla | Pouroma |
| shancuin canti nocoshcate, shancuin senco annocoshcate | árbol (tipo) | uvilla | Pouroma |
| shancuimbiecquid | árbol (tipo) | chullachaqui blanco | Pouroma ovata |
| bata | árbol con frutos dulces | chimicua | Pseudolmedia, ?Maquira spp. |
| bata bu | árbol (tipo) | chimicua | Pseudolmedia laevis |
| cuëte bata | árbol (tipo) | chimicua | Pseudolmedia (?) |
| bata mapipa | árbol (tipo) | chimicua (?) | Pseudolmedia (?) |
| bata sëdëc | árbol (tipo) | chimicua (?) | Pseudolmedia (?) |
| cushu ëshë, cushu neste | árbol (tipo) | sacha chimicua | Sorocea opima |
| tonnad | árbol (tipo) | cumala | Fam. Myristicaceae |
| shëcten ëshë neste | árbol medicinal | cumala colorada | Iryanthera spp. |
| tonnad bëda | árbol (tipo) | cumala, pucuna caspi | Iryanthera tricornis |
| tonnad ushu | árbol maderable | cumala blanca, aguanillo | Osteophloeum platyspermum, Virola elongata |
| tonnad piu | árbol (tipo) | cumala colorada | Virola calophylla |
| shëquëd incuente | árbol maderable | cumala de bajial, águano cumala | Virola pavonis |
| acte neste | árbol medicinal | mullo huallo | Myrcia crassimarginata |
| tanete tëpuis | árbol con frutos comestibles | palillo | Campomanesia lineatifolia |
| camu camu | arbusto con frutos comestibles | camu camu | Myrciaria dubia |
| iuise, tanete neste | árbol (tipo) | camu camu de altura | Myrciaria floribunda |
| oyaba | árbol cultivado con frutos dulces | guayaba | Psidium guajava |
| maquë dauë, patsëc dauë | árbol medicinal | Ouratea amplifolia | |
| tedia | árbol con madera muy dura | huacapú | Minquartia guianensis |
| poshodi | enredadera (soga) con frutos comestibles | granadilla | Passiflora nitida |
| poshodibiecquid | enredadera (soga) parecida al maracuyá | granadilla venenosa | Passiflora coccinea |
| poshodibiecquid | enredadera (soga) con frutos comestibles | maracuyá | Passiflora edulis |
| poshodidapa | enredadera (soga) con frutos comestibles | tumbo | Passiflora quadrangularis |
| pëchë | planta de bosque secundario (purma) | cordoncillo | Piper aduncum |
| usudquid dauë | planta medicinal (tipo) | Santa María | Piper peltatum |
| anen | árbol que tiene hormigas que pican | tangarana | Triplaris spp. |
| anen chëshë | árbol (tipo) | tangarana negra | Triplaris americana |
| anen piu | árbol (tipo) | tangarana colorada | Triplaris sp. |
| anen ushu | árbol (tipo) | tangarana blanca | Triplaris sp. |
| nisin bacuë dauë, nisi neste | árbol medicinal | Euplassa inaequalis | |
| iuise piu | árbol (tipo) | capirona de altura | Capirona spp., Calycophyllum spp. |
| chëshëte | jagua | huito | Genipa americana |
| pinchuc dëbiate neste | árbol medicinal | Coussarea ovalis | |
| chido ana | árbol venenoso | sacha huito | Tocoyena williamsii |
| cana shëta | enredadera (soga) con espinas | uña de gato | Uncaria spp. |
| cana shëtadapa | enredadera (soga) grande con espinas | bejuco | Uncaria sp. (?) |
| camunco neste | árbol medicinal | bandera caspi | Warscewiczia coccinea |
| dimon | árbol cítrico | Citrus spp. | |
| dimonëmpi | limón pequeño | limón | Citrus limon |
| dimondapa | limón grande | toronja | Citrus grandis |
| dimon batambocquid | naranjo (árbol o fruta) | naranjo, naranja | Citrus sinensus |
| dimonëmpi batambocquid | mandarina | mandarina | Citrus nobilis |
| nën nën | árbol (tipo) | huamansamana | Dictyoloma |
| mayanën sebad | árbol (tipo) | huitillo | Duroia hirsuta |
| matsu danoshcate | árbol (tipo) | sacha uvos | Ophiocaryon heterophyllum |
| mabis-mabisquid | árbol con frutos comestibles | quinilla | Chrysophyllum prieurii |
| bëshuidquid cacho neste | árbol medicinal | quinilla | Chrysophyllum et/vel Ecclinusa |
| cose | árbol con frutos comestibles | quinilla colorada, masarandua | Manilkara bidentata |
| senta neste | árbol medicinal | balata gomosa, coto quinilla | Micropholis guyanensis, Pouteria platyphylla et/vel Priuretta sp. |
| caimitu | árbol frutero cultivado | caimito | Pouteria caimito |
| achu mëbudush | árbol con frutos comestibles | caimitillo | Pouteria |
| achu neste | árbol medicinal | Chrysophyllum | |
| poshto cacho neste | árbol medicinal | caimito del monte | Pouteria |
| poshto bëntsan dauë | árbol medicinal | quinilla | Pouteria |
| chënquëdë mapi | árbol medicinal | quinilla | Pouteria |
| bosh neste | árbol medicinal | quinilla | Pouteria |
| madin dauë | árbol medicinal | Sarcaulus brasiliensis | |
| usba | hierba mala (tipo) | Stemodia (?) | |
| tsec tsequën daështe, tsec tsequën dapete | árbol maderable | marupá | Simarouba amara |
| tsec tsequën daështebiecquid | árbol (tipo) | Simaba multiflora | |
| cachita bëinchësh | árbol pequeño medicinal | chiric sanango | Brunfelsia grandiflora |
| sia | pimento | ají | Capsicum frutescens |
| nënë | planta de tabaco | tabaco | Nicotiana tabacum |
| pupu taë | hierba mala (tipo) | coconilla | Solanum americanum |
| pupubiecquid | arbusto pequeño | cocona venenosa | Solanum mammosum |
| edeste icha | árbol venenoso | Solanum obliquum | |
| pupu | arbusto cultivado | cocona | Solanum sessiliflorum |
| pupumpi | arbusto cultivado | coconilla | Solanum sessiliflorum |
| muchaca | hierba mala (tipo) | mullaca | Psysalis angulata |
| bëchuda, shëctenamë neste | árbol pequeño con frutos comestibles | cacaohuillo | Herrania |
| mëpunuanmës | árbol pequeño | cacaohuillo | Herrania |
| tote chunu | árbol (tipo) | Sterculia prurien, Sterculia roseiflora | |
| bëpunuanmës | árbol grande | Theobroma | |
| bëpunuanmës | árbol frutero cultivado | macambo | Theobroma bicolor |
| dadan dëso | cacao | cacao | Theobroma cacao |
| senad dëbiatebiecquid | árbol frutero cultivado | copoasú | Theobroma grandiflorum |
| senad dëbiate | árbol (tipo) | sacha cacao, cacaohuillo | Theobroma subincanum |
| shuinte neste | árbol medicinal | sacha cacao, cacaohuillo, cacao del monte | Theobroma subincanum |
| mabis-mabisquid | árbol parecido al cacao | cacaohuillo | Theobroma |
| toncodo | árbol parecido al cacao | cacao del monte | Theobroma |
| sedquid cuëte | árbol (tipo) | pollo caspi | Styrax heteroclitus |
| tsadte | árbol (tipo) | Apeiba aspera | |
| chushante | ortiga | ishango | Urera |
| uadante | árbol (tipo) | Vitex triflora | |
| sedada | árbol venenoso | Leonia cymosa | |
| tëyucudbiecquid | árbol (tipo) | nina caspi | Leonia glycycarpa |
| tapun chued ushu, coquesh neste, cachita neste | árbol (tipo) | trompetero caspi | Rinorea racemosa |
| shuinte cania neste | árbol medicinal | quillo sisa | Erisma bicolor |
| achu cuëdënte | árbol muy grande | ? | |
| achu pucu | liana (soga) | ? | |
| acu tinte, ten tencate, ishmante, tambis cacho dauë | árbol (tipo) | ? | |
| anen shacad | árbol con madera liviana | ? | |
| bëpushudte | árbol con madera roja | loro caspi | ? |
| bëdi neste | planta medicinal pequeña | ? | |
| dëputes | árbol con madera muy dura | ? | |
| bëcchëte | árbol medicinal | sanango | ? |
| bëcchëdte | planta medicinal (tipo) | ? | |
| canchun di, canchun shubu | planta acuática | ? | |
| chëshëid neste | árbol medicinal | ? | |
| chimu | liana (soga) amarga | ? | |
| chiqui neste | árbol medicinal | ? | |
| chishoncodo chishpi | árbol pequeño medicinal | ? | |
| chodon chodon neste | árbol medicinal | ? | |
| cuëbu tëbin | árbol con frutos comestibles | ? | |
| cuëte mëdiad | árbol con frutos comestibles | ? | |
| ëu neste | planta medicinal (tipo) | ? | |
| inchishchued neste | árbol medicinal | ? | |
| isa tibo neste | árbol medicinal | ? | |
| itia ampucte | árbol con hojas grandes | ? | |
| iuanin | árbol (tipo) | ? | |
| mando neste | árbol medicinal | ? | |
| mando pëbudush | liana (soga) medicinal | ? | |
| mempud | enredadera (soga) espinosa | ? | |
| meto neste | liana (soga) medicinal | ? | |
| nicanquid | liana (soga) áspera | ? | |
| nisanquid | liana (soga) medicinal | ? | |
| nisi tënite dauë | árbol pequeño medicinal | ? | |
| ocodo neste | árbol pequeño medicinal | ? | |
| padu cuictash | arbusto semi-acuático | ? | |
| pëncad | árbol grande con frutos comestibles grandes | ? | |
| pia neste | árbol medicinal | ? | |
| pintsas neste | planta medicinal (tipo) | ? | |
| sema | árbol venenoso | ? | |
| semadapa | árbol pequeño venenoso | ? | |
| semampi | planta medicinal (tipo) | ? | |
| shuinte tsien | árbol grande con frutos comestibles | ? | |
| tapun chued chëshë | árbol (tipo) | ? | |
| taëpa | árbol muy grande con frutos comestibles | ? | |
| tëyucud | árbol pequeño con frutos comestibles | ? | |
| mayanën uicchun neste | árbol pequeño | ? | |
| tud tud neste | árbol pequeño | ? | |
| tsaua | planta venenosa (tipo) | ? | |
| tsauambo | planta venenosa (tipo) | ? | |
| tsauampi | planta venenosa (tipo) | ? | |
| tsaues amë mëntsis | árbol medicinal | ? | |
| tsipuispa neste | liana (soga) medicinal | ? | |
| tsise shui | árbol con resina cáustica | ? | |
| tsis tsis neste | planta medicinal (tipo) | ? | |
| uesnidën pachid | planta parecida a la mandioca (yuca) | ? |
Hongos
| Matsés | Español | Español loretano |
|---|---|---|
| mayanën pabiate | hongo | |
| mayanën shui, madu cudun shui | callampa apestosa | |
| macun | moho | hongo |
| tanun | moho (hongo) blanco | |
| daush | hongo blanco que crece en la piel | bizarria |
| tanës | hongo que crece en los pies | hongos |
| mayanën piaid, mayanën shëta | hongo que crece en la entrepierna | caracha |
| nuenën mëcuidaid | hongos que salen en la palma de la mano |
Véase también
Referencias
- Fleck Zuazo, David William; Fernando Shoque Uaquí Bëso; Daniel Manquid Jiménez Huanán. 2012. Diccionario Matsés-Castellano: con índice alfabético castellano-Matsés e índice semántico castellano-Matsés. Primera edición, mayo de 2012. Iquitos, Perú: Tierra Nueva. ISBN 978-612-4142-02-4.
Este artículo ha sido escrito por Wikipedia. El texto está disponible bajo la licencia Creative Commons - Atribución - CompartirIgual. Pueden aplicarse cláusulas adicionales a los archivos multimedia.